Close reading

Motivatie is de cruciale voorwaarde voor succesvol leesonderwijs. We weten inmiddels dat methoden voor begrijpend lezen niet (kunnen) werken. ‘Methoden’ zijn saai, de teksten zijn schools en de focus is gericht op het aanleren van leesstrategieën in plaats van op het tekstbegrip. In methoden voor begrijpend lezen gaat het minder om de inhoud van de teksten dan om leerdoelen als ‘gebruik van signaalwoorden’ en ‘alineaverbanden’. Dit is niet waar de interesse van leerlingen naar uitgaat! Net als lezers willen ook leerlingen in de eerste plaats weten wat er staat, om wijzer te worden van de inhoud.

Het is de kunst van goed leesonderwijs - of liever: tekstonderwijs- om leerlingen tijdens het lezen van een tekst bewust te maken van tekstuele zaken die ze kunnen gebruiken voor beter begrip. Bij een tekst die leerlingen uit interesse goed willen begrijpen, kun je de aandacht richten op bijvoorbeeld signaalwoorden als dat van pas komt bij begrip. Of op elementen van de tekstopmaak, als die relevant zijn voor beter begrip. En sta ook altijd stil bij bepaalde woorden, want die zijn immers de dragers van betekenis, en daar gaat het toch in de eerste plaats om. Deze vorm van tekstonderwijs wordt door nieuwe benaderingen als ‘close reading’ sterk naar voren gebracht. En met succes, want na het mislukte strategie-onderwijs is dit een benadering waar leerlingen echt wat aan hebben.

Tekstkwaliteit

Om goed leesonderwijs te geven heb je als docent teksten nodig die interessant en leerzaam zijn, en bovendien aansluiten bij het leesniveau van de leerlingen. Teksten die er inhoudelijk toe doen, maar ook van voldoende tekstuele en lexicale kwaliteit zijn. Als teksten een goede kwaliteit hebben, leren leerlingen niet alleen over het onderwerp, maar kun je als leraar ook stilstaan bij alineaverbanden, tekststructuur, woorden en uitdrukkingen, verwijswoorden etc. Zo worden leerlingen meteen ook betere lezers en tevens taalvaardiger. Wie met aandacht leest -‘close reading’- heeft aandacht voor taal, voor zinsbouw, bouwt woordenschat op. Zo wordt lezen leuk én leerzaam, in meer opzichten.

De tekstkwaliteit is dus essentieel, want van een rommelige tekst, zonder structuur en consistentie, worden kinderen niet wijzer. Een tekst moet ook rijk zijn aan nieuwe woorden, liefst woorden die ertoe doen en die ook voorkomen in andere contexten. Zo kun je stilstaan bij betekenisnuances van die woorden in de ene context in vergelijking met de andere context. Die vergelijkende manier van werken met ‘naburige en schurende teksten' iii is een bewezen krachtige vorm van leren. Maar bij deze aanpak heb je teksten nodig die je ook goed met elkaar in verband kúnt brengen. Kortom, wat leraren nodig hebben zijn goede en met elkaar samenhangende teksten rond interessante thema’s. Het valt alleen niet mee om als leraar zelf goede teksten te vinden, dat kost niet alleen erg veel tijd, maar het is ook best lastig voor leraren om de teksten te beoordelen op kwaliteit en taaldidactische mogelijkheden.

Het leesonderwijs zou daarom enorm geholpen zijn met tekstenbanken met een rijke hoeveelheid teksten van goede kwaliteit, geordend op niveau en naar thema. In die tekstenbanken kunnen leraren hun teksten delen, maar ook putten uit materiaal dat is samengesteld door ervaren en taalkundig geschoolde educatieve redacteuren. Professionele uitgevers zorgen niet alleen voor kwaliteit, maar ook voor onderhoud en regelmatige vernieuwing en aanvulling van de teksten in de bank.

Tekstenbank

Het Tekstenlab van Diaplus is zo’n tekstenbank. De bank bevat ruim achthonderd aansprekende teksten rond thema’s in relatie tot de leergebieden van curriculum.nu, en zijn geordend volgens oplopende moeilijkheidsniveaus naar 1F tot en met 3F. Leraren kunnen -met hun leerlingen- zoeken op thema en op niveau en zo interessante tekstpakketten samenstellen op en vervolgens ook voorbij het leesniveau van hun leerlingen. De teksten uit het Tekstenlab zijn bovendien voorzien van werkmateriaal volgens de bovengenoemde didactische inzichten. Dit materiaal is gericht op het begrijpen van de inhoud van de tekst, waarbij het intensief doorgronden van bepaalde teksteigenschappen als alinea’s, woorden etc. van pas komt in relatie tot het doel van tekstverwerken. Vanaf 2018 bevat het materiaal ook lesbrieven met didactische tips schrijfopdrachten. Diaplus Tekstenlab is goed te gebruiken vanaf groep 5 in het basisonderwijs tot en met het derde of vierde leerjaar van het voortgezet onderwijs.

Een andere tekstenbank is Klassenteksten, dat veel thematisch geordend tekstmateriaal bevat voor de hele basisschool. Een thema bevat zo’n zestig teksten van verschillende soort, verdeeld over onder- en bovenbouw. Klassenteksten levert geen kant-en klare werkbladen, maar geeft wel tips voor werkvormen. Bovendien worden verwezen naar internetfilmpjes en boektitels die uit de bibliotheek kunnen worden gehaald.Scholen kunnen zich abonneren op Tekstenlab of op Klassenteksten. Op deze manier zijn ze verzekerd van steeds nieuwe thema’s die aansluiten bij de interesse van hun leerlingen, en beschikken ze over een voorraad teksten van goede kwaliteit.

Auteur: Hilde Hacquebord
Referenties: van Dalen, T., Mijs, D., van Logchem, M. (2018) Close Reading. Werken aan dieper tekstbegrip in het basisonderwijs. Nederland: Uitgeverij Pica.ii

Heister-swart, N., Bruggink, M. (2019) Lexicale kwaliteit en begrijpend lezen. Veerkracht 16(1), 18-22.iii

Jongstra, W., Van den Ende, H., Pauw, I., (2016) Lezen met begrip, een schoolvak of een attitude Geraadpleegd op 3 april 2019, van Katholieke Pabo Zwolle.

Van de Mortel, K., Forrer, M. (2014) Lezen .. denken … begrijpen! Handboek begrijpend luisteren en lezen in het basisonderwijs. Amersfoort: CPS. Onderwijsontwikkeling en advies.

© Nationale Onderwijsgids / Diatoetsen