Kunstmuseum Den Haag heeft een van de hoogtepunten uit het oeuvre van Paula Rego (Lissabon, 1935), De Kussenman (2004), aangekocht. Paula Rego maakt dit drieluik nadat ze het toneelstuk De Kussenman van Martin McDonagh ziet in het National Theatre in Londen. Het wordt gezien als een topstuk van Rego in pastel, het materiaal dat ze sinds de jaren negentig toepast in haar werken en waar ze in uitblinkt. Rego bewijst met dit werk niet alleen dat ze complexe scenes – vol met verwijzingen en informatielagen – haarscherp kan neerzetten, ze toont zich ook een virtuoos colorist. In De Kussenman komt alles wat ze kan op inhoudelijk en technisch niveau samen; het is haar pièce de résistance. De aankoop is gerealiseerd dankzij de financiële steun van de Vereniging Rembrandt, het Mondriaan Fonds, VriendenLoterij, de Vriendenvereniging van Kunstmuseum Den Haag en de Mondriaan Business Club.
Paula Rego situeert De Kussenman in het Portugal uit haar jeugd: aan het strand met het plaatsje Estoril op de achtergrond. Net als Martin McDonagh is ze een onbetwiste meester in het omdraaien van de rollen. Ze hergebruikt ‘zijn’ kleine meisje dat Jezus wil zijn als hoofpersoon op het linkerpaneel. Een ander meisje op het rechterpaneel heeft mesjes in appels gestoken om haar stiefvader te vermoorden. Deze vrouwen laten zich niet onderdrukken door God of gebod. Rego reconstrueerde de lange kussenachtige figuur uit de titel van het toneelstuk De Kussenman en realiseerde zich al doende dat hij in haar werk symbool staat voor haar vader; een troostrijke figuur, die gezien zijn terugkerende depressies, op het linkerpaneel lethargisch hangend tegen zijn stoel is afgebeeld. Net als in de andere werken uit haar volwassen oeuvre maakt ze zo het universele persoonlijk en vice versa.
“Oh The Pillowman, The Pillowman! The Pillowman is perhaps Paula’s greatest work. She certainly thinks it’s one of her most important works, if not the most accomplished work. Why? Because it’s the one that is technically the most beautifully drawn with pastel. She was at the height of her powers when she made that picture. But it’s also because it incorporates the very essence of what she was doing at that period. Which is starting with a story that she likes, but doesn’t know why she likes it. A play by Martin McDonagh: The Pillowman. But as she starts to draw she realizes that the reason she wants to do it is because it’s actually about something in her childhood that is unresolved, that she hasn’t come to terms with yet. So that’s the itch that needs scratching. It’s really a picture about her that is inspired about a story outside her.” – Nick Willing, zoon van de kunstenaar
Verrijking van de collectie
De Kussenman van Paula Rego valt perfect op zijn plaats binnen de collectie van het Kunstmuseum. Het werk past naadloos in een lange lijn van moderne kunstenaars die in een eigen beeldtaal de complexiteit van het menselijk gevoelsleven verbeeldt. Een lijn in die loopt van Odilon Redon via het Expressionisme naar kunstenaars als Francis Bacon, Berlinde De Bruyckere en Nalini Malani. Dankzij deze psychologische invalshoek kunnen steeds meer verbanden gelegd worden tussen kunst uit begin twintigste eeuw en nu.
Zowel het oeuvre van Louise Bourgeois, waarvan het Kunstmuseum meerdere werken bezit, als dat van Rego hebben een psychologische basis. Bij Rego is er een Jungiaanse invalshoek en bij Bourgeois eerder een Freudiaanse, maar beiden putten uit persoonlijke (jeugd)herinneringen. De hangende pop in Bourgeois’ Cell XXVI toont ook visueel veel overeenkomsten met ‘Kussenman’. De Kussenman van Rego is tevens een prachtige aanvulling op de werken van andere (Britse) kunstenaars uit onze collectie die de menselijke conditie in al hun realiteit hebben willen uitdrukken. Denk aan Bacon, Lucian Freud en R.B. Kitaj, die samen met Rego in 2018 deel uitmaakten van de veelbesproken tentoonstelling ‘All Too Human’ in Tate Gallery.
In de collectie van het museum bevinden zich bovendien verschillende drieluiken die elk op hun eigen manier aansluiten bij deze van Rego. Zo is Piet Mondriaan’s Evolutie (1911) net als De Kussenman doordrenkt met symboliek, en is Untitled (1971) van Paul Thek tevens geïnspireerd op ideeën van Carl Jung.
Over Paula Rego
Paula Rego (Lissabon, 1935) is de grande dame van de hedendaagse kunst in Groot-Brittannië en Portugal. Daarbuiten is ze vooral bij de kenners in beeld, maar daar komt nu razendsnel verandering in. Het grote overzicht dat Tate in 2021 organiseerde en nog tot en met 20 maart in Kunstmuseum Den Haag te zien is, zal eindigen in het Picasso Museum in Málaga, Spanje. Daarnaast zijn verscheidene andere indrukwekkende internationale tentoonstellingen in voorbereiding. Zo wordt er op de komende Biënnale van Venetië uitgebreid aandacht aan het oeuvre van Rego besteed.
In de jaren zeventig doet Paula Rego op aanraden van haar Jungiaanse therapeut actief onderzoek naar sprookjes, volksverhalen en mythen en stuit daarbij op de illustraties van Gustave Doré, Walt Disney en wat later Honoré Daumier. Dit betekent een doorbraak in haar oeuvre. In haar psychologische realisme maakt ze vaak gebruik van bekende (literaire) teksten als vertrekpunt voor haar werk. Deze verhalen zet ze naar haar hand door ze bijvoorbeeld te situeren in de ruimtes van haar Portugese jeugd, waardoor een heel eigen idioom ontstaat. Rego poogt met haar werk het verleden te veranderen en het daarin gedane onrecht te corrigeren. Daarbij richt ze haar aandacht op haar eigen familie, de (Portugese) maatschappij en de kunstwereld. In Cascais, Portugal is er een monografisch museum aan haar gewijd.
“I always need a story. Without a story, I can’t get going. Maybe the story changes in the doing of it. I might discover it isn’t what I thought or intended. But I need it to find my way. I’m always looking for new stories.” – Paula Rego
