Wat komt er kijken bij een ideaal kader voor migratiegovernance? In het internationale project AdMiGov, dat wordt gefinancierd door de Europese Commissie, is een analyse gemaakt van de belangrijkste gebieden van migratiegovernance en de meest dringende problemen die zich in de praktijk voordoen. In totaal 54 onderzoekers werkten ruim 5 jaar in 15 landen binnen en buiten Europa om te analyseren hoe overheden omgaan met de aankomst en terugkeer van migranten en met tijdelijke migratie. Deze bevindingen werden zorgvuldig geëvalueerd overeenkomstig universele beginselen waarbij de bescherming van migranten en vluchtelingen op de eerste plaats komt.

Grote hiaten in het aanpakken van de behoeften van migranten

‘We kunnen alleen maar concluderen dat er grote hiaten zijn in het aanpakken van de behoeften van vluchtelingen en migranten in alle gebieden die we hebben onderzocht’, aldus politicoloog en coördinator van het project Anja van Heelsum. ‘De lidstaten zijn alleen maar bezig met voorkomen dat ongewenste immigranten de EU binnenkomen. Het respecteren van de mensenrechten is helemaal uit beeld geraakt.’ Van Heelsum waarschuwt dat als de grondrechten niet worden gerespecteerd voor bepaalde mensen, dit gemakkelijk een glijdende schaal wordt waar uitsluitingen de norm worden. ‘De potentiële gevolgen zijn zorgwekkend, aangezien iedere groep mensen in de toekomst van deze grondrechten kan worden uitgesloten.’

We lichten twee in het oog springende hiaten uit die AdMiGov aantrof in de aanpak van de behoeften van vluchtelingen en migranten binnen het huidige migratiestelsel.

Inzetten op niet-doeltreffend en inhumaan vertrekbeleid

Een eerste in het oog springend hiaat werd waargenomen bij het analyseren van vertrekbeleid. Vertrekbeleid heeft betrekking op het samenstel van regelgeving, procedures en praktijken dat overheden hebben opgezet om de vrijwillige of gedwongen terugkeer van mensen naar hun land van herkomst of een andere bestemming te faciliteren. ‘Het is opvallend dat de EU als geheel, en de meeste lidstaten, het merendeel van hun hulpmiddelen blijven inzetten voor gedwongen terugkeer, terwijl het resultaat nauwelijks meebeweegt met deze toenemende kosten van hulpmiddelen en personeel’, aldus antropoloog en AdMiGov-onderzoeker Barak Kalir, die betrokken was bij dit onderdeel van het onderzoek. ‘We hebben het over miljarden euro’s aan belastinggeld.’

‘Ons onderzoek toont aan dat met de huidige “vrijwillige terugkeer”-regelingen de teruggekeerde migranten en vluchtelingen terug bij af zijn en onmiddellijk proberen opnieuw te migreren of vluchten.’ Barak Kalir

Volgens Kalir is dit een aansporing om stil te staan bij de immense mogelijkheden die ontstaan als je de aanzienlijke budgetten die momenteel naar grensbeveiliging gaan anders zou toewijzen. ‘In plaats van nog eens 10 miljard euro besteden aan repressieve mobiliteitsmaatregelen, die inhumaan zijn en niet werken, zou je de alternatieve gebieden kunnen overwegen die van die middelen zouden kunnen profiteren.’

Ontmenselijken van vluchtelingen

Een ander in het oog springend hiaat is de trend om vluchtelingen in juridisch opzicht anders te behandelen. ‘Rechten die Europeanen hebben op veilig reizen en hygiënische omstandigheden op opvangplekken, gelden niet voor hen’, verklaart Van Heelsum dit hiaat. ‘Illegale aankomst wordt met steeds agressievere methoden tegengehouden en de omstandigheden in vluchtelingenkampen voldoen niet aan de internationale beschermingsnorm. En dat na de vreselijke omstandigheden waar vluchtelingen op hun reis mee te maken hebben, zoals het risico om te worden beroofd, beschoten en gemarteld voor losgeld.’

‘Ze hebben kans gezien agressieve methoden en deplorabele omstandigheden te normaliseren’ Anja van Heelsum

Van Heelsum en Kalir observeren het zorgwekkende succes van politici in dit proces van ontmenselijken en de onmogelijke uitdaging van het bestrijden van het narratief van de migrant als gevaarlijke ‘andere’ die de Europese veiligheid en welvaart in gevaar brengt. ‘Ze hebben kans gezien agressieve methoden en deplorabele omstandigheden te normaliseren die duidelijk een schending van de mensenrechten vormen.’

Nieuwe EU-migratieovereenkomst

Kalir en Van Heelsum noemen de nieuwe migratiedeal die EU-landen zojuist zijn overeengekomen, gericht op grenscontrole en detentiecentra aan de butengrenzen, ‘slechts een heruitvinding van de hotspotbenadering’. AdMiGov  liet zien hoe slecht dat werkte. ‘De manier waarop de deal tot stand is gekomen, laat zien dat rechtse leiders het voortouw hebben genomen in het migratiebeleid in Europa. Voor het duo Rutte/Melloni is hun electoraat het belangrijkste argument; ze zijn niet geïnteresseerd zijn in onderzoeksresultaten.’

Een tool voor het testen van migratiebeleid

‘In Europa horen mensen niet bloot te staan aan geweld en onrecht omdat ze door oorlog geteisterde regio’s ontvluchten. Een eerlijker, niet-gewelddadige wereld zou ongetwijfeld alle burgers van de Europese Unie ten goede komen’, is de scherpe conclusie van Van Heelsum en Kalir. Om de nationale overheden te helpen zich aan de VN-normen te houden, hebben de onderzoekers van het AdMiGov-project een lijst van indicatoren opgesteld voor het testen en verbeteren van migratiebeleid. Van Heelsum: ‘Tot op heden hebben we drie landen getest: Nederland, Turkije en Spanje, en die presteerden zeer slecht.’

Zij hopen dat deze lijst zich ontwikkelt tot een mondiaal beoordelingssysteem, dat overheden ertoe kan aanzetten om zinvolle discussies aan te gaan over hun migratiebeleid. Toch is Kalir zeer sceptisch over deze impact op beleidsvorming. ‘Door de EU gefinancierde projecten als AdMiGov hebben niet of nauwelijks invloed op beleidsvorming. Dit komt vooral doordat de EU geen mechanisme voor verantwoording van beleidsvorming heeft op het gebied van migratie/deportatie.’