Geregeld heb ik klassen van rond de dertig leerlingen. Of meer. Soms krijg ik van een leerling te horen dat ik hem of haar negeer. Dat verbaast me weleens. Want een stelregel van mijn educatieve skills is onder andere dat ik elke les, elke leerling wil hebben ‘gezien’. Negeren is er dus niet bij en klinkt in mijn oren als een belediging. Het komt hooguit voor dat ze even hun (aandachts)vraag moeten parkeren, omdat ik iemand anders aan het helpen ben. En ook al zijn ze elk lesuur met velen, ze hebben allemaal recht op hun portie aandacht. Het maken van een praatje, het geven van een compliment of het helpen bij een opdracht schept een belangrijke band tussen leerling en leraar. En tevens zorg je er zo voor dat niet alleen de assertieve leerlingen aan bod komen maar ook de minder opvallende en stillere leerlingen.
Even terug naar dat ‘negeren’. Het ‘negeren’ betekent in de ogen van de leerling in letterlijke zin dat ik niet acuut mijn gesprek of zin onderbreek en meteen overga naar de hulp- of aandachtsvraag van deze leerling. Ik probeer dan meestal uit te leggen dat ik zo bij diegene terugkom en dat er heel even geduld gevraagd wordt. Zij zijn immers met een klas vol. Ik ben alleen. Meestal wordt dit begrepen en krijgt de leerling even later alsnog de kans om ‘gezien’ te worden door een reactie te geven of de vraag te stellen.
Fysieke pijn
Ook al is er hier geen sprake van bewust buitensluiten, het maakt zijdelings wel duidelijk dat ‘negeren’ de meest heftige vorm van bijvoorbeeld pestgedrag kan zijn. Iemand opzettelijk ‘niet zien’ kan zelfs fysiek pijn doen. Dat blijkt uit een onderzoek dat reeds jaren geleden beschreven werd in Trouw (2003). Bij proeven met mensen, waarbij buitensluiting bewust werd gesimuleerd, bleek de hersenscan een heftige activiteit aan te geven in de cortex cingularis anterior. Dit is het gebied in de hersenen dat bekend staat als de waarnemer van pijn en deprimerende zaken. Iets wat weer valt te verklaren door het feit dat het signaleren van pijn en isolement van belang zijn om te overleven.
Fastfood communicatie
Toch ben ik er nog niet helemaal uit of dit feit alleen de oorzaak is van het idee dat wanneer ik niet meteen reageer op iemand, dit soms als ‘negeren’ wordt ervaren. Ik denk namelijk dat de huidige maatschappij en de digitale wereld om ons heen hier ook een rol in spelen. Mensen van, pak ‘m beet, rond de twintig jaar zijn over het algemeen opgegroeid met de ad hoc diensten die een laptop, iPad of mobiele telefoon bieden: het geven én ontvangen van snelle, vaak korte, reacties, die tot stand komen door de mogelijkheden van deze a-persoonlijke middelen. Het is een vorm van ‘fastfood communicatie’, waarbij vragen, mededelingen en antwoorden overal online hap-slik-weg kunnen worden geconsumeerd. Deze snelle communicatieve behoeftebevrediging heeft hierdoor ook z’n impact gekregen op het echte leven. Je weet wel, het communiceren onder vier échte ogen in plaats van een schermpje.
'Interactie is zo'n machtig mooi middel'
De tijdsgeest zorgt er dan ook voor dat we het ze bijna niet kwalijk kunnen nemen. Toch denk ik dat we de leerlingen bewust kunnen maken van het feit dat we als leraar geen wandelende Google of Siri zijn, die voor iedere hulpvraag, op elk moment tegelijkertijd een reactie kan geven wanneer dat nodig blijkt te zijn. De interactie tussen leraren en leerlingen is zo’n machtig mooi middel. Wij kunnen namelijk nooit de mogelijkheden van een bepaald device volledig overnemen. We kunnen wel ervoor zorgen dat ze het onderscheid tussen mens en machine blijven zien. En ze, wellicht een hele tijd later, terug laten kijken op een waardevolle schooltijd, waarin niet alle skills en momenten van communicatie verpakt waren als digitale snack, in een onpersoonlijk pakketje digitaliteit.
Pascal Cuijpers is leraar beeldende vorming en faalangstreductietrainer op een middelbare school. Tevens schrijft hij columns, opiniestukken en gedichten over het onderwijs, die regelmatig in diverse landelijke dagbladen, (onderwijs)magazines en op websites worden gepubliceerd. Daarnaast verscheen eerder zijn educatieve scheurbundel '200 Dagen School & Scheuren!' (2015) en de onderwijsbundels 'Leraren hebben meer vakantie dan mensen die werken' (2016) en 'Leraren zijn net echte mensen' (2017) bij uitgeverij Quirijn (www.uitgeverij-quirijn.nl). Pascal is te volgen via Twitter: www.twitter.com/pascalcuijpers. Kijk ook eens op zijn vernieuwde website: www.pcuijpers.nl.
© Nationale Onderwijsgids / Pascal Cuijpers
