Wij kunnen wat leren van jonge kinderen. Zij stellen altijd, non-stop, soms tot vervelends toe de vraag: ‘Waaaaaroom?’ Je blijft uitleggen, maar soms scherpt dat je ook in je eigen inzicht. Laat een kind je opeens nadenken over ‘Ja, waarom eigenlijk?’ Soms is het enige antwoord: ‘Daarom.’ Maar ja, iedereen kent het rijmpje ‘Daarom is geen reden, als je van de trap af valt ….’
Sociale veiligheid
‘Wat is sociale veiligheid?’ Daarmee beginnen de gesprekken die ik voer vaak. Gek genoeg wordt veiligheid vooral gedefinieerd als het voorkomen en aanpakken van onveiligheid. De Pavlov-reactie is om instrumenten te ontwikkelen die daarbij helpen, maar dat is slechts ondersteuning van de huidige situatie. Bovendien is het probleemgestuurd. Zo blijven we van brandje naar brandje lopen. En van politieagentje spelen, of in dit geval brandweerman, wordt niemand blij. We zijn het onderwijs ingegaan om te bouwen en te ontwikkelen.
Ook als er niets aan de hand is, vraagt sociale veiligheid werk. Sociale veiligheid is het continu werken aan een prettig leer- en werkklimaat. Dat vraagt meer dan de inzet van instrumenten en beleidsdocumenten. En eigenlijk voelt iedereen dat wel: dat het in de cultuur zit en in de samenwerking. Allerlei instrumenten en methodes die nu hun intrede doen in meer en meer scholen, zetten daar ook op in. Bijvoorbeeld door te starten en/of eindigen met een gezamenlijk moment als team.
Een pedagogisch klimaat begint bij samenwerken, vanuit visie en kernwaarden, aan een gemeenschap waarin het prettig is om te leren en te werken. Waar fouten maken kan, en waar daar van geleerd wordt. Bijvangst: leerlingen leren competenties die nodig zijn om te functioneren in de samenleving, omdat ze voorgeleefd worden en geoefend. Natuurlijk vraagt een prettig leef- en werkklimaat ook extra oog voor situaties die onveilig zijn, maar laten we beginnen bij de niet-probleemgerichte benadering. Dat is toch ook veel leuker!? Niet focussen op wat er mis gaat en brandjes blussen, maar samen bouwen aan een gemeenschap en sturen op doelen en kwaliteit.
Waarom en waartoe
De wat- en hoe-vraag wordt vaak gesteld en beantwoord. De waarom- en waartoe-vraag wordt vaak vergeten. Het is een vraag waar snel weerstand op ontstaat. Je loopt daar al snel tegenaan als het woord ‘visie’ valt. Onlangs merkte ik het weer in een workshop: ‘Ja, dan kom je weer bij al die holle begrippen’. Die weerstand is helemaal terecht. Holle begrippen zijn inderdaad niet de bedoeling, daar loop je helemaal op leeg! Maar het is jammer dat een gesprek over het waarom en waartoe vervolgens uit de weg wordt gegaan, want daar begint het wel. Het resultaat zou geen ronkende teksten of holle begrippen moeten zijn, maar wel een beeld dat leidend is in alle keuzes en handelingen in de school.
Een visie is geen verzameling holle begrippen, maar een gezamenlijk toekomstbeeld dat expliciet is gemaakt. Wat wil je zien? Nu en straks? Een gedeeld beeld geeft duidelijkheid over verwachtingen. Wat mogen ouders en leerlingen verwachten? Om te komen tot die visie, begin je weer met het stellen van de waarom vraag. Want het beeld is er nu al, alleen impliciet. Waarom willen we dat leerlingen kritisch leren denken? Waarom zetten we in op samenwerkend leren? Waarom kiezen we voor methode X en niet voor methode Y? Maar ook: Waarom geven we les zoals we les geven? Waarom tolereren we het ene gedrag niet en het andere wel? Dat is niet alleen omdat het ene gedrag storend is in de klas, maar ook omdat je kinderen laat ontwikkelen en groeien tot zelfstandige, betrokken, respectvolle [vul aan] burgers in onze samenleving. Omdat we denken dat de leerlingen dit nodig hebben, voor een plezierig leven in de (toekomstige) samenleving.
Achter alles wat we doen, zit een beeld van leren en ontwikkelen en een beeld van een samenleving die gewenst is. Onderwijs is nooit waardenvrij, dus laten we het expliciet maken en ons er ook op profileren! Ik zou iedereen willen uitnodigen wat vaker het kind weer boven te laten komen en weer (heel irritant) te vragen: ‘Waarom?’
Waarom doen we wat we doen?
Fleur Nollet houdt zich als adviseur bij Stichting School & Veiligheid dagelijks bezig met sociale veiligheid in het onderwijs: van beleid tot praktijk. Daar waar allerlei mensen samen komen en leren en ontwikkelen, dáár gebeurt wat. Van iedereen wordt verwacht dat ze kunnen communiceren en omgaan met anderen, die anders zijn dan zij zelf uit huis gewend zijn. Dit vraagt ontwikkeling; Het levert prachtige momenten op, en soms spanningen.
© Nationale Onderwijsgids / Stichting School & Veiligheid
