Verpleegkundigen zijn veruit de grootste beroepsgroep in de zorg. In de gezondheidszorg werken er zo’n 216.681 verpleegkundigen tegenover 78.110 artsen. Zonder hen dus geen gezondheidszorg, zo betoogt Kim Verhaegh, lector Verpleegkundig Leiderschap bij Hogeschool Leiden, in haar lectorale rede op 15 november 2023. Maar steeds meer mensen zeggen hun baan in de zorg op. Is dit omdat wij hen wél laten zorgen voor patiënten, maar nog te weinig voor zichzelf en hun loopbaan? Verhaegh wil met haar onderzoek bijdragen aan meer empowerment, zodat verpleegkundigen invloed kunnen uitoefenen op de ontwikkeling van hun vak en organisaties waarin zij dit vak uitoefenen. In haar rede De kunst van verpleegkundig leiderschap schetst zij de contouren van haar onderzoeksprogramma. Dat meldt Hogeschool Leiden.
Met deze titel refereert de lector aan een uitspraak van Florence Nightingale, die ooit zei dat verplegen een kunst is. Volgens Nightingale vergt verplegen namelijk net zoveel, al dan niet meer, devotie en oefening als het werk van een kunstenaar. Verhaegh kiest voor deze titel omdat ook verpleegkundig leiderschap volgens haar een kunst is. Want net als een kunstenaar moet ook een verpleegkundig leider voldoende ‘artistieke vrijheid’ krijgen, zodat hij of zij zelf mee kan beslissen hoe het ‘kunstwerk’ – in dit geval het eigen beroep – eruitziet. Toch blijkt in de praktijk dat verpleegkundige stereotypen dit in de weg staan. Nightingale noemt er zelf al eentje: devotie. Want heersende denkbeelden als opoffering, toewijding en devotie kunnen dienen als dekmantel voor bestaande problemen van verpleegkundigen, zoals een te hoge werkdruk, te weinig zeggenschap, lage positionering en onvoldoende waardering en salariëring. En dit moet veranderen, aldus de lector. Maar zoals zij zegt: “Dit gaat nog veel te langzaam!”
Stoppen met de zorg
Want van de mensen die in het eerste kwartaal van vorig jaar in de zorg werkten, zijn er een jaar later ruim 155.000 vertrokken. We zien dus, zo Verhaegh, een beweging dat mensen in groten getale ontslag nemen en niet meer aan het werk gaan in de gezondheidszorg: 54 procent stoppers tussen 2020-2021. Ook is er een hoog ziekteverzuim van 9,3 procent en een toenemende uitstroom van jonge verpleegkundigen. Dit terwijl de coronapandemie heeft aangetoond hoe belangrijk én hoe kwetsbaar het beroep is. Volgens de lector is het dus zaak om het vak te herdenken en robuuster te maken voor de schokken die er nog aankomen: “Het lectoraat levert een bijdrage om inzicht te geven in de problemen en suggereert een weg eruit. Ten eerste, in het duiden van de rol van verpleegkundig leiderschap bij het verbeteren en professionaliseren van verpleegkundige zorg. Ten tweede, via onderzoek hoe we met verpleegkundig leiderschap het zorgsysteem veerkrachtiger, duurzamer en een stuk minder kwetsbaar kunnen maken.”
Verpleegkundig leiderschap
Het doel van de onderzoeksgroep Verpleegkundig Leiderschap is om de positie van verpleegkundigen binnen het systeem van de gezondheidszorg te versterken. In de woorden van Verhaegh: “Dit betekent dat verpleegkundigen zichzelf op waarde schatten en zich losmaken van de stereotype beeldvorming. Want dit zorgt ervoor dat verpleegkundigen een onderdanige rol tolereren en zich niet durven uit te spreken.” Volgens de lector houdt verpleegkundig leiderschap in dat verpleegkundigen zich niet door anderen laten beperken in hun professionele autonomie en impact kunnen maken door de zorgagenda mede te bepalen. Hierbij gaat het expliciet niet om formeel leiderschap, zoals een managementpositie in de organisatie. Maar gaat het erom dat verpleegkundigen in alle lagen van hun organisaties ruimte krijgen én nemen om mee te denken en te beslissen over beleid dat het verpleegkundig werk behelst of raakt. In haar lectorale rede nodigt de lector zorgorganisaties er dan ook toe uit om een stap vooruit te zetten, zodat verpleegkundigen zelf invulling kunnen geven aan het verpleegkundig leiderschap.
Door: Nationale Onderwijsgids
Beeld: Hogeschool Leiden
