Er veranderde veel: COVID-gerelateerde onderzoeksprojecten kwamen razendsnel van de grond en nieuwe kennis werd sneller gedeeld dan ooit. Tegelijk kwamen veel wetenschappers persoonlijk in de knel, door afgebroken onderzoeksprojecten, de omschakeling naar online lesgeven en het thuiswerken. Vooral jonge generaties onderzoekers met tijdelijke contracten waren en zijn daarvan de dupe. De snelle digitalisatie van het wetenschapsbedrijf maakte veel mogelijk, maar door die digitalisatie hebben de universiteiten zich ook met huid en haar overgeleverd aan big tech.

Cruciale rol 

Sinds het begin van de pandemie heeft de wetenschap een cruciale rol gespeeld bij het leveren van kennis om de crisis het hoofd te bieden. Wetenschap en wetenschappers werden zichtbaarder dan ooit, moesten zich verhouden tot een vaak kritisch publiek en werden onderdeel van de politieke dynamiek.

Wetenschapscommunicatie 

Dit vereist een andere kijk op wetenschapscommunicatie. Wetenschappers moeten niet alleen goed kunnen uitleggen, presenteren en discussiëren, maar ook een dialoog kunnen voeren. Daarbij moeten ze oog hebben voor de onderliggende waarden en vooronderstellingen bij zowel wetenschappers als overheden en het publiek. De Akademie pleit ervoor dat wetenschapscommunicatie een volwaardig onderdeel wordt van het academisch curriculum. Daarnaast benadrukt de Akademie dat het belangrijk is dat wetenschappelijke instellingen een zerotolerancebeleid hanteren als het gaat om bedreigingen en intimidatie van wetenschappers en dat zijn hun medewerkers door dik en dun steunen.

Verkleinen van de verschillen 

De directe en indirecte effecten van de pandemie blijken sterk te verschillen tussen wetenschappers uit verschillende disciplines, en onder meer af te hangen van zorgtaken, gender, en carrièrefase. De pandemie heeft de verschillen die er al waren verder uitvergroot. De Akademie pleit voor maatregelen om de verschillen te verkleinen. Ook beveelt ze aan jonge onderzoekers ruimhartig te compenseren voor de verloren tijd. De Akademie waarschuwt dat er anders een verloren generatie ontstaat.

Stroomversnelling 

Tijdens de pandemie raakte de wetenschap in een stroomversnelling. Onderzoeksfondsen kwamen zonder lange procedures beschikbaar, onderzoekers gooiden hun onderzoek om en vonden elkaar in samenwerkingen en nieuwe kennis werd razendsnel gedeeld. Die nieuwe flexibiliteit is iets om te behouden, al benadrukt de Akademie dat dit niet ten koste mag gaan van de kwaliteit en van het nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek.

Door de versnelde digitalisatie is de manier van wetenschap bedrijven wezenlijk veranderd. Dat geldt niet alleen voor het onderwijs, maar bijvoorbeeld ook voor internationale samenwerking en congresbezoek. Dit heeft positieve effecten. Zo maakt het de wetenschap inclusiever, doordat geldgebrek of visumproblemen niet langer een obstakel vormen. Ook zorgt minder reizen dat wetenschappers hun ecologische voetafdruk reduceren.  Nu de traditionele manieren van werken zijn veranderd, kan de academische wereld op zoek naar een goede mengeling van on site, online en hybride werken.

Afhankelijk van big tech 

De toenemende mate van digitalisatie dwingt ons echter ook om kritisch na te denken over de groeiende afhankelijkheid van universiteiten van big tech. De KNAW dringt er dan ook op aan dat de universiteiten samen op zoek gaan naar alternatieve digitale infrastructuren en richtlijnen maken die recht doen aan de onafhankelijke positie van de wetenschap.

Door: Nationale Onderwijsgids