De Duitse collegezalen waren in de Koude Oorlog een ideologisch slagveld tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Beide supermogendheden probeerden hun ideologie via de West- respectievelijk Oost-Duitse universiteiten op te dringen aan de Duitse intelligentsia.
Dat slaagde maar ten dele, omdat de Duitse hoogleraren aan beide zijden van het IJzeren Gordijn - ook in Oost-Duitsland - een zekere mate van onafhankelijkheid wisten te bewaren. Ook de studenten bleken de westerse en de communistische heilsleer niet voor zoete koek te slikken.
Dat concludeert Natalia Tsvetkova, die de greep van Rusland en Amerika op de Duitse universiteiten tussen 1945 en 1990 bestudeerde aan de hand van onlangs geopende archieven. Zij promoveert 19 mei 2011 aan de Rijksuniversiteit Groningen .
Meteen na de Tweede Wereldoorlog hervormden de VS en de Sovjet-Unie het universiteitsleven in hun eigen bezettingszones. Dat strekte verder dan alleen een zuivering van nationaalsocialistische elementen.
Zo werden rectoren vervangen, universitaire statuten herschreven, werd het curriculum van iedere studierichting gewijzigd door nieuwe disciplines zoals politieke wetenschappen te introduceren, kwamen er nieuwe academische instituten op en werd de collectie van de universiteitsbibliotheken grondig aangepast.
Het doel was het opleggen van de eigen doctrines aan de Duitse bevolking, oftewel cultureel imperialisme. Daarmee werd Duitsland een brandpunt van de ideologische strijd tussen Oost en West.
Het onderzoek roept de vraag op of het zin heeft om via culturele druk een bepaalde ideologie in een land te introduceren. Tsvetkova: ‘Er rijst twijfel over de efficiëntie van culturele druk, dominantie, imperialisme en over ‘soft power' als vorm van culturele interferentie.'
Ze verwijst daarbij onder meer naar de pogingen vanuit het westen om de Arabische wereld cultureel te beïnvloeden, de internationale propaganda door Rusland en China, en de manier waarop Europa Afrikaanse landen tracht op te voeden. ‘Culturele interferentie heeft maar weinig invloed op lokalisme, traditionalisme en conservatisme.
Natalia Tsvetkova studeerde geschiedenis in Sint-Petersburg en deed haar promotieonderzoek, als deelneemster aan het Universitaire PhD Fellowship programma, aan de Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Transforming German universities during the Cold War: the failure of American and Soviet cultural imperialism'.
