Via X werd de redactie van de Onderwijsgids er al veelvuldig op gewezen dat het beter is om iets te veranderen aan de baan zelf, dan aan het gratis maken van de opleiding. Een kwart van de jonge docenten stopt namelijk al binnen vijf jaar, en dat ligt niet aan de opleiding.

Startende docenten verlaten binnen vijf jaar het onderwijs 

Uit cijfers van het ministerie van OCW blijkt dat startende docenten na vijf jaar switchen van baan, teruggekeerd zijn naar hun oude baan of zijn uitgevallen binnen het onderwijs. Bij startende docenten onder de dertig jaar in het voortgezet onderwijs schommelt dit percentage rond de 25 procent.

Waarom de opleiding gratis maken? 

Populairiteit pabo

Onze Nederlandse pabo scoort hoog in de top tien van populairste hbo-studies, ze staan op plek nummer drie. Ieder jaar studeren er rond de vierduizend leraren af. De laatste jaren is de populariteit van de pabo echter wel gehalveerd. Er zou dus iets aan het begin van de studie moeten veranderen. Een betere voorlichting bijvoorbeeld. Als de voorlichting vroeg in het jaar van start gaat en veel uitgebreider is, kiezen meer jongeren hopelijk voor de gratis lerarenopleiding.

Studiekeuze-voorlichting 

De pabo kan ook nog flink groeien, blijkt uit onderzoek van ResearchNet. Scholen waar jongeren vooral kiezen voor een lerarenopleiding, staan vaak buiten de Randstad en hebben een christelijke inslag. Waar nog wel wat te behalen valt is de studiekeuze-voorlichting. Er is namelijk een groep leerlingen die al van kleins af aan weet dat ze leraar of lerares willen worden. Daarvan weet je dat zij uiteindelijk in het onderwijs belanden, gratis opleiding of niet. Een andere groep heeft wel interesse in het vak, maar weet nog niet honderd procent zeker of ze die kant op willen gaan. Juist díe groep moet je over de streep trekken, en dat is eventueel mogelijk met een gratis opleiding. 

Werving

Er is een programma in het leven geroepen met de naam 'Kijkje in de klas'. Als je vroeger interesse had in pabo-opleiding werd je vooral aangeraden om zelf eens een kijkje te nemen op de opleiding. Tegenwoordig is dat veel betere geregeld. Het Kijkje in de klas zorgt ervoor dat potentiële eerstejaars een dagje mee mogen lopen met een ervaren leerkracht. 

In Amsterdam bestaat er zoiets ook, maar dan onder de noemer 'Leraar voor een dag'. Havo- en vwo-leerlingen lopen een dagje stage op een basisschool in Amsterdam. Ook dan krijgen de leerlingen een beeld van het dagelijks leven van een docent. Mocht er dan een gratis lerarenopleiding komen, dan weten ze in ieder geval wat ze kunnen verwachten.

Waarom je voor de opleiding zou moeten blijven betalen? 

Begeleiding 

Zoals eerder al geschreven haken nieuwe leraren binnen vijf jaar al af. Dat ligt aan de begeleiding die een nieuwe docent krijgt, en juist die begeleiding is erg belangrijk als jij als nieuwbakken docent voor een groep pubers wordt gezet. Uit internationaal onderzoek blijkt zelfs dat slechts een op de zeven startende docenten wel een goede begeleiding krijgt. Zes van de zeven beginnende docenten dus niet. Volgens onderwijssocioloog Iliass el Hadioui van de Erasmus Universiteit en de Vrije Universiteit leidt de slechte begeleiding bij starters tot een te hoge werkdruk. De socioloog noemt dat een van de grootste problemen waar startende docenten tegenaan lopen.

Uit een ander onderzoek uit 2019 blijkt zelfs dat een gebrek aan steun en feedback of een slechte samenwerking de vier belangrijkste redenen zijn voor docenten om te stoppen met hun baan. Andere redenen zijn persoonlijke omstandigheden, salaris en het gebrek aan vernieuwing of ontwikkelmogelijkheden. Dat zal je eerst moeten veranderen voordat je de lerarenopleiding gratis maakt. 

Toelatingstoetsen

In 2015 zijn er toelatingstoetsen ingevoerd voor de pabo. Dat zorgde gelijk voor een dip bij mbo-studenten. De mbo'ers vinden de toetsen erg spannend, en daarom kiezen ze er vaak voor om dan maar aan een andere opleiding te beginnen. Inmiddels verzorgen wel alle pabo's voorbereidingscursussen op deze toetsen, maar als je al niet goed bent in het rekengedeelte kan je net zo goed een opleiding doen waarvoor zo'n toets niet hoeft. Gratis opleiding of niet, de angst voor de toets is dan groter. 

Iemand die echt graag leraar wil worden heeft zo'n toets er wel voor over. Deze studenten kiezen dan wel voor een voorbereidingscursus en steken daar hun tijd in. Daarvoor maakt het overigens niet uit of de opleiding gratis is, want als je echt wil ga je ervoor. Maar met een toelatingstoets scheid je wel 'het kaf van het koren'. 

Studenten doen mogelijk langer over hun studie

Een belangrijk bezwaar is dat studenten veel langer over hun studie doen dan de bedoeling is. Als je geen collegegeld hoeft te betalen, ga je wellicht wat minder serieus met je studie om. Er zit geen druk op om je studie binnen vijf jaar af te ronden. In veel Scandinavische landen is studeren al gratis. In bijvoorbeeld Denemarken betalen studenten geen collegegeld. Daar krijgen studenten maandelijks 6300 kronen (ongeveer 621 euro) van de overheid. Je moet hier echter wel aan bepaalde voorwaarden voldoen als je aan een studie wil gaan beginnen.

Om even terug te gaan naar de langstudeerders: ook in Denemarken was dit een punt van discussie. Daarom hebben de Denen bepaalde prikkels in hun systeem gebouwd om hun studenten sneller te laten afstuderen. De studenten krijgen maar zes jaar een studiebeurs. Normaal gesproken duren studies in Denemarken vijf jaar, dus studenten mogen een jaar extra over hun studie doen. Als we in Nederland besluiten om de lerarenopleidingen gratis te maken, dan zou dit een optie kunnen zijn. Serieuze studeerders halen hun studie in vijf jaar, ben je wat minder gemotiveerd dan begin je er misschien niet eens aan. 

Meer studenten betekent niet meer leerkrachten

De afgelopen jaren is het aantal studenten dat aan de pabo begint licht gegroeid. Het aantal zij-instomers is in vijf jaar tijd zelfs verdubbeld. Het staat hierboven al beschreven, veel nieuwe docenten verlaten binnen vijf jaar alweer het onderwijs. Dat komt voornamelijk omdat niet iedere nieuwe docent de juiste begeleiding krijgt. Soms is dat heel begrijpelijk en hebben hun oudere collega's geen tijd om een nieuw iemand te begeleiden, zij bezwijken namelijk zelf al aan de hoge werkdruk. Goede begeleiding is echter wel van cruciaal belang als jij als nieuwbakken docent voor een groep met pubers staat. Pubers ruiken dat je nerveus bent. Ze zullen de nieuwe docent altijd eerst even uittesten voordat hij/zij goedgekeurd wordt. 

Eerst voorlichting en begeleiding op orde 

Onderaan de streep kan je dus zeggen dat een gratis opleiding best mogelijk is, maar betere voorlichting is cruciaal voordat een leerling een studiekeuze maakt. Daarna doorlopen ze de opleiding en aan het einde van de rit zou er betere begeleiding moeten zijn voor de nieuwbakken student. Een gratis opleiding is niet de oplossing voor het lerarentekort, dat zijn toch echt alle randzaken er omheen. 

Investeer dus eerst in een betere voorlichting, zodat leerlingen weten wat ze kunnen verwachten als ze voor de pabo kiezen. En daarnaast in een betere begeleiding als men al op de werkvloer te vinden is. Want zonder deze elementen gaat een gratis lerarenopleiding ook niet werken. 

Door: Nationale Onderwijsgids / Femke van Arendonk
Bronnen: AOb, NOS en Vice