Een half jaar lang zat Van Dam de commissie voor die documenten opeiste van ministeries, die (oud-)bewindspersonen en ambtenaren onder ede hoorde en "reconstrueerde" wie verantwoordelijk is voor de toeslagenaffaire. Veel politici zeiden weinig zorgwekkende signalen te ontvangen, maar die waren er wel degelijk, zegt Van Dam. Hij wijst naar een hard rapport van de Ombudsman, brieven die ouders of grootouders naar bewindspersonen stuurden en vragen en moties uit de Tweede Kamer. "Bij alle verantwoordelijke bewindspersonen" kwamen volgens de commissie signalen langs "die ze hadden kunnen omzetten in actie".

 

De politiek maakte slechte regels en negeerde signalen over de ontspoorde fraudejacht, maar bij de Belastingdienst ging ook een hoop mis. De harde invulling van de regels, bijvoorbeeld. "Dat is wel iets dat zich binnen de Belastingdienst ontwikkeld heeft", zegt CDA'er Van Dam. "Waarbij in eerste instantie ook niet de politiek verantwoordelijken goed geïnformeerd zijn." Dat hebben topambtenaren verzuimd.

 

In het rapport stond ook de opmerkelijke constatering dat de rechtspraak veel te verwijten valt in dit schandaal. Van Dam vond het naar zijn zeggen "spannend" om daar wat over te schrijven: politici zijn over het algemeen heel voorzichtig met kritiek op de rechtspraak. Maar toch was de rol van de rechtspraak twijfelachtig, concludeerde de commissie. De bestuursrechtspraak wordt er in het rapport van beschuldigd beginselen weg te redeneren die juist "zouden moeten dienen als stootkussen en beschermende deken voor mensen in nood".

 

Ook de rol van de rechtspraak heeft ervoor gezocht dat het onderwerp zijn beslag heeft gehad op het vertrouwen dat Van Dam zelf heeft in de rechtstaat, zegt hij desgevraagd. De commissie viel naar zijn zeggen "van verwondering in verbijstering". Van Dam: ik kreeg "een steen in mijn maag".

 

De ondervragingscommissie kijkt nog of, op basis van bijvoorbeeld nieuwe documenten, blijkt dat getuigen gelogen hebben onder ede. "Als uit een verklaring nu iets komt dat iemand enorm heeft zitten jokkebrokken dan zullen we ook de stappen ondernemen, zodat je nog aangifte kunt doen of zoiets", zegt voorzitter Chris van Dam (CDA).Volgens Van Dam is er vooralsnog geen directe aanleiding om mensen te verdenken van meineed (liegen onder ede, een strafbaar feit). Dat werd op sociale media wel af en toe gesuggereerd, naar aanleiding van nieuwe documenten die het ministerie van Financiën naar buiten bracht. De commissie gaat nog eens zitten om hiernaar te kijken en te onderzoeken wat ze eventueel kan doen tegen mensen die zich mogelijk schuldig hebben gemaakt aan meineed.