“Iedereen die voor de klas staat, weet dat leren pas echt begint als leerlingen of studenten lekker in hun vel zitten,” zegt gezondheidswetenschapper Vivian Kruitwagen. “Logisch dat de meeste onderwijsprofessionals het belangrijk vinden om te werken aan een gezonde leefstijl van hun leerlingen en studenten. Waar scholen mee worstelen is niet de vraag óf ze ermee aan de slag moeten, maar hóe. De vraag is dus: ‘Hoe doen we de juiste dingen én kost het toch niet veel tijd?’”

Gezondheidsbevordering 

Scholen willen met de minste tijdinvestering de grootste impact maken op de gezondheid van hun leerlingen en studenten, vertelt Vivian. “Dat is terecht,” vindt ze. “Onderwijsprofessionals hebben het razend druk en er is een tekort aan personeel. Een efficiënte en effectieve aanpak van gezondheidsbevordering is dus relevanter dan ooit. Het idee van ‘alle beetjes helpen’ werkt niet. Dat leidt niet tot gedragsverandering, zo blijkt uit onderzoek.”

“Het is belangrijk dat schoolleiders doordachte keuzes maken als zij serieus werk willen maken van een gezonde leefstijl van hun leerlingen of studenten. Welk thema leeft? Welke activiteiten en maatregelen passen bij de school? Hoe zorgt de school ervoor dat ouders, verzorgers, leerlingen en leraren betrokken blijven? Het werken aan gezondheid is niet one-size-fits-all, maar maatwerk.

Praktisch stappenplan 

Maatwerk? Dat klinkt als een hoop werk. Vivian benadrukt dat dit juist niet het geval is. “Door goed te kijken naar wat er leeft op jouw school, naar wat je al doet, doe je alleen wat nodig is. Of ik het wat concreter kan maken? Jazeker. De Gezonde School-aanpak  is vertaald naar een praktisch stappenplan,” vertelt Vivian enthousiast. “Concreter kan bijna niet.”

“Elke stap van het stappenplan is wetenschappelijk onderzocht. Ook is onderzocht of scholen het in de praktijk prettig vinden om hiermee te werken. Er zit zóveel kennis achter Gezonde School.

“Het stappenplan gaat uit van wat de school al doet. Stap 1 is daarom het in kaart brengen van de beginsituatie. Je kunt daarvoor de online test doen: Hoe gezond is jouw school? Hiervan krijg je meteen de uitslag. Veel scholen kunnen waarschijnlijk zo ook wel vertellen wat ze al doen. Stap 2 gaat over het benoemen van een coördinator en een werkgroep, dus wie wat doet. Stap 3 is het kiezen van een gezondheidsthema, bijvoorbeeld Voeding of Mediawijsheid. Veel scholen hebben deze eerste drie stappen zelf al gezet, al dan niet bewust. Ze weten aan welk thema ze willen werken en zijn vaak zelfs al begonnen!”

“In stap 4 maak je een plan van aanpak. Onderwijsprofessionals die willen weten hoever hun school al is met een gezondheidsthema, kunnen met de themascan checken wat ze nog moeten doen. Heb je echt aan alles gedacht wat nodig is om impact te maken? Stap 5 is het plan uitvoeren. Je blijft dan bijvoorbeeld ook werken aan het draagvlak, checkt de voortgang en stuurt zo nodig bij. Stap 6 is terugkijken en vooruitkijken. Het werken aan een gezonde leefstijl is namelijk een doorlopend proces.”

Wetenschappelijke onderbouwing 

Alle stappen klinken eenvoudig en voor de hand liggend, maar hebben een degelijke wetenschappelijke onderbouwing. “Die onderbouwing is heel belangrijk,” vindt Vivian. “Waarom zou je energie steken in zaken die misschien wel leuk zijn, maar waar je niks mee bereikt? Er is zoveel onderzoek gedaan over de hele wereld naar wat wel en niet werkt. Experts hebben al deze kennis vertaald naar de Nederlandse situatie, naar Gezonde School. We zijn uitgekomen op vier pijlers die terugkomen in alle stappen. Het klinkt misschien heel ingewikkeld, maar je zult zien dat de kracht ’m juist in de eenvoud zit.”

“Een stoel is stabiel als hij op vier poten staat. Zo werkt het ook met gezondheidsbevordering,” legt Vivian uit. “Met de vier pijlers zorg je voor een stevig fundament om gedragsverandering – want daar gaat het uiteindelijk om – voor elkaar te krijgen.

4 pijlers 

“De eerste pijler is Educatie, met aandacht voor het gekozen thema in de lessen. Een belangrijk onderdeel hierbij is het werken met erkende Gezonde School-activiteiten, oftewel lespakketten en activiteiten waarvan is bewezen dat ze werken. De tweede pijler is Schoolomgeving. Hieronder valt niet alleen de inrichting van het schoolgebouw maar ook de vraag hoe we met elkaar omgaan. Signaleren is de derde pijler. Herkennen leraren gezondheidsproblemen of ongezond gedrag? Weten ze wat ze moeten doen? De vierde pijler is Beleid. Neemt de school de juiste maatregelen en blijft het thema onder de aandacht?”

PDCA 

In de Gezonde School-aanpak zijn onder meer de inzichten van de PDCA-cyclus verwerkt. ‘PDCA’ staat voor ‘Plan-Do-Check-Act’. Het is een veelgebruikt methode waarmee organisaties – en dus ook scholen – systematisch werken aan verbetering. Ook inzichten van de brede school over nieuwe manieren van leren zijn verwerkt in de aanpak. Vivian: “De Gezonde School-aanpak is uitgebreid getest in de praktijk, want wetenschappers kunnen wat bedenken, maar scholen moeten er wel graag mee werken. Eigenlijk is het testen van onze aanpak een continu proces. De Gezonde School-aanpak bestaat al meer dan tien jaar en er zijn maar liefst 1700 Gezonde Scholen in Nederland waarvan we als programma Gezonde School ook blijven leren. Dit wil maar aangeven dat de Gezonde School geen eendagsvlieg is.”

Door: Nationale Onderwijsgids