Met de 1-zorgroute geeft school zelf inhoud en vorm aan handelingsgericht werken (HGW). Ik begeleid scholen in het primair en speciaal onderwijs bij de invoering van HGW en coach daarbij schoolleiders, intern begeleiders en leerkrachten. Hierbij is ‘samen leren’ binnen het team een belangrijk uitgangspunt. We beginnen in een team altijd met het ontwikkelen van een gezamenlijke visie op HGW. Waarom kiezen we ervoor? Wat willen we ermee bereiken? Als HGW niet leeft in een team, roept het alleen maar weerstand op.

Centraal in de 1-zorgroute staat het passend en doelgericht afstemmen van het onderwijs op de onderwijsbehoeften van de leerlingen. Daartoe doorloopt de leerkracht in de cyclus HGW steeds vier fasen: waarnemen, begrijpen, plannen en realiseren. Elke cyclus wordt afgesloten met een groepsbespreking waarin geëvalueerd wordt of de gestelde doelen bereikt zijn en de aanpak gewerkt heeft. Tevens worden afspraken gemaakt over de doelen en het aanbod in de komende periode. De 1-zorgroute is zeker géén blauwdruk. Elke school zet eigen accenten en geeft op basis van haar onderwijsvisie een eigen invulling aan de 1-zorgroute. Daarbij onderzoeken we met elkaar wat in deze school effectief en behapbaar is en sluiten we zoveel mogelijk aan bij wat de school al doet.

Wat is handelingsgericht werken?
Handelingsgericht werken is een manier van kijken, denken en handelen die zich kenmerkt door zeven uitgangspunten (Pameijer, N., van Beukering, T., S. de Lange, 2009):

• HGW is altijd doelgericht. Doelen geven richting aan het onderwijs. Je evalueert systematisch (met de leerlingen) ze bereikt zijn.
• Het gaat om afstemming en wisselwerking. Kinderen ontwikkelen zich in interactie met hun ouders, leerkracht en groepsgenoten. Steeds is er sprake van wisselwerking.
• De onderwijsbehoeften van leerlingen staan centraal. Welke pedagogisch-didactische aanpak heeft deze groep, dit groepje of deze leerling nodig om de gestelde doelen te bereiken?
• De leerkracht maakt het verschil. Passend onderwijs gebeurt in de klas en doet een groot beroep op de leerkracht. Welke ondersteuningsbehoeften heeft de leerkracht?
• Positieve aspecten zijn van groot belang. Kijk niet alleen naar de problemen van een kind, maar naar wat de positieve kwaliteiten van een kind of van een groep zijn? Hoe kun je die benutten in je aanpak?
• Alle betrokkenen werken constructief samen. Als leerkracht werk je samen met het kind, samen met de ouders en samen met je collega’s. De leerling en ouders worden actief betrokken.
• De werkwijze is systematisch en transparant. Op een planmatige wijze wordt afgesproken wie, wat, wanneer doet. Samen evalueer je of het gewerkt heeft en welke aanpassingen nodig zijn.

Het gaat erom hoe je deze uitgangspunten in je dagelijkse werk invult. Hoe je in je vak staat? Hoe je omgaat en samenwerkt met leerlingen, met ouders en met collega’s? HGW gaat niet om het invullen van formulieren. Formulieren, zoals groepsoverzicht en groepsplan, zijn enkel een hulpmiddel om periodiek te reflecteren op de ontwikkeling van de leerlingen en op hoe je je aanbod daarop afstemt.

HGW is goed te combineren met opbrengstgericht werken (OGW). Cyclisch verzamel en analyseer je de behaalde resultaten en bespreek je met elkaar op groeps- en op schoolniveau wat deze opbrengsten betekenen voor je onderwijs. In HGW staan wij voor een brede opvatting van OGW, waarin we naast taal-, lees- en rekenopbrengsten ook kijken naar de opbrengsten in bijvoorbeeld ‘leren leren’ en ‘’sociaal vaardig gedrag”.

Welke meerwaarde heeft handelingsgericht werken voor het onderwijs en/of een school?
De meerwaarde van HGW verschilt per school en hangt mede af van de eigen accenten die school zet. We hopen dat HGW vooral een inspiratiebron voor leerkrachten is. Op veel scholen zien we méér:

• focus op de mogelijkheden en onderwijsbehoeften van leerlingen in plaats van op hun tekortkomingen
• overzicht op de ontwikkeling van leerlingen en inzicht in leerlijnen
• differentiatie tijdens de les in instructie, verwerking en leertijd
• gesprekken met leerlingen over wat zij willen leren en wat zij daarvoor nodig hebben
• samenwerking en een betere communicatie met ouders
• groeps- en leerlingenbesprekingen die handelings- en oplossingsgericht uitgevoerd worden

HGW biedt intern begeleiders aanknopingspunten om leerkrachten gericht te coachen. HGW draagt ook bij aan een goede overdracht bij duobanen en bij de overgang naar een nieuw schooljaar.

Veel scholen zetten in het kader van Passend onderwijs HGW in om hun basisondersteuning te versterken. Met een goede basisondersteuning kunnen door vroegtijdige signalering en begeleiding vaak ernstige leer- en gedragsproblemen voorkomen worden.

Natuurlijk hoor ik ook klachten over HGW. Regelmatig associëren leerkrachten HGW met papieren tijgers, veel administratie en bureaucratie. Sommige groepsplannen zijn zo uitgedijd dat je door bomen het bos niet meer ziet. Soms is bij HGW de focus alleen op het invullen van formulieren komen te liggen, zonder dat je meer weet waarom je het doet. Als het groepsplan geen ‘werkdocument’ is, dan wordt het betekenisloos en daarmee zinloos om op te stellen. Ga dan terug naar de vraag waarom je het doet en wat het je oplevert voor je dagelijks onderwijs. De essentie is dat je periodiek de peilstok in je onderwijs steekt en de ontwikkeling van de leerlingen analyseert. Om vervolgens handelings- en opbrengstgericht (in de groepsbespreking) afspraken te maken over hoe je doelgericht je onderwijs daarop afstemt. Maak het niet groter dan het is !

Een andere valkuil die ik soms zie bij HGW is dat we onbedoeld de verschillen tussen leerlingen uitvergroten en daarmee te weinig oog hebben voor overeenkomsten. Neem de groep als insteek en zoek vooral naar de overeenkomsten in onderwijsbehoeften tussen leerlingen.

Voor scholen die al bezig zijn met handelingsgericht werken heeft u een online quickscan ontwikkeld. Hoe werkt deze scan en wat kunnen scholen daarmee doen?
Veel scholen zijn de afgelopen jaren handelingsgericht gaan werken. Zij hebben hier veel tijd en energie in gestoken. Met de quickscan maakt school de balans hiervan op: Waar staan we nu? Zitten we op de goede weg? Waar is nog actie gewenst?

De quickscan bestaat uit twee delen: ‘HGW op groepsniveau’ en ‘HGW op schoolniveau’. Beide delen bevatten enkele rubrieken met indicatoren. De scan is niet bedoeld als afvinklijst, maar om in school met elkaar in dialoog te gaan over de huidige en de gewenste situatie.

De eerste respons die we op de scan ontvangen hebben, bevestigt het beeld dat veel scholen grote stappen gezet hebben. Opvallend is dat in een aantal scholen een gedeelde visie op HGW ontbreekt of door de jaren heen weggezakt is. Juist in deze scholen loopt men het gevaar dat HGW alleen als administratieve verplichting ervaren wordt. Houd HGW levend in school.

Hoe ziet u de toekomstige ontwikkeling van het passend onderwijs voor zich en waar wilt u als KPC Groep adviseur naar toe werken?
De komende jaren zal mede vanuit de samenwerkingsverbanden Passend onderwijs sterk ingezet worden op het versterken van de basisondersteuning in school. Ik hoop dat daarbij de leerkracht centraal komt te staan. Passend onderwijs staat te ver van de leerkracht af en van wat op de werkvloer gebeurt. Mijn droom is dat teams dicht bij hun eigen praktijk samen lerend onderzoeken hoe zij op een effectieve en haalbare manier voor kinderen mogelijkheden kunnen creëren om zich optimaal te ontwikkelen. HGW biedt daarvoor inspiratie en is géén administratief keurslijf.

Er is nog veel te winnen door leerlingen meer zelf de regie te geven op hun ontwikkeling en door met ouders meer als partner samen te werken. Ouderbetrokkenheid is van grote invloed op de schoolresultaten.
Ik sluit me aan bij het advies van Hattie (2012): “The greatest effects on student learning occur when teachers become learners of their own teaching and when students become their own teachers.”

De quickscan is ontwikkeld door Arjan Clijsen, expert in handelingsgericht werken en mede-ontwikkelaar van 1-Zorgroute. Na het invullen van de quickscan ontvangt de school gratis de uitkomsten en een kort advies.

Ga hier naar de quickscan

Door; Redactie Nationale Onderwijsgids