Het is weer tijd voor het schooladvies: alle achtstegroepers krijgen voor 1 maart hun advies voor het voorgezet onderwijs. Opnieuw staat hierbij de rol van de eindtoets ter discussie. De regeringspartijen in de Tweede Kamer willen dat deze toets weer wordt afgenomen vóórdat leerlingen het schooladvies krijgen. Wat vinden leerkrachten uit het basisonderwijs hier zelf van en hoe komen hun eigen adviezen tot stand?
Bij het formuleren van het schooladvies waren tot 2014 de resultaten van de eindtoets leidend, maar sinds het schooljaar van 2014-2015 is het oordeel van leerkrachten de leidraad voor het schooladvies. Er is in groep 8 nog wel een eindtoets, maar deze wordt pas afgenomen nadat leerlingen het schooladvies hebben ontvangen. De score op de toets kan nu alleen nog worden gebruikt om het advies van de leerkracht eventueel naar boven bij te stellen. Deze werkwijze staat nu ter discussie omdat er in de praktijk weinig van deze bijstelling terecht zou komen. Volgens de Onderwijsinspectie zouden schoolbesturen hun adviezen wel heroverwegen, maar desondanks niet of nauwelijks bijstellen (bron: Factsheet kansenongelijkheid overgang basisonderwijs naar voorgezet onderwijs). Om dit probleem het hoofd te bieden, willen de regeringspartijen dat de eindtoetsresultaten weer meegenomen worden in het eerste advies.
Niveau leerling vaststellen is meer dan momentopname
Liesbeth Pranger, groep 8 leerkracht bij Montessorischool Castricum, formuleert haar schooladviezen vooral op basis van de ontwikkeling die ze in haar leerlingen ziet. “Bij ons op school hebben we de kinderen drie jaar lang in de klas, dat houdt in dat je ze echt leert kennen en hen ziet ontwikkelen. Je ziet waar ze goed in zijn en waar ze minder goed in zijn, je ontdekt wat hun persoonlijkheid is en wat hun werkhouding is. Ook het denkniveau is heel belangrijk. Dat zijn dingen die zich in drie jaar tijd duidelijk vormen en daarmee krijg je als leerkracht een goed beeld van het niveau van de leerlingen”, legt ze uit.
“Het is het belangrijkst om goed te kijken naar wat het kind zelf nodig heeft.”
Toch ontkent Pranger het belang van toetsing niet. “We hebben halfjaarlijkse toetsen, waarvan we de resultaten bijhouden in ons leerlingenvolgsysteem. De toetsen betreffen rekenen-wiskunde, spelling, begrijpend lezen en woordenschat. Deze toetsen, die al in de onderbouw beginnen, geven ook een bepaald beeld van wat een kind kan. De resultaten hiervan nemen we dus ook mee bij het schooladvies.” Bij de Christelijke Dalton Basisschool Jonglaren in het Drentse Zuidlaren geldt een vergelijkbare werkwijze. “Op basis van alle halfjaarlijkse toetsscores vanaf groep 6 maken wij plaatsingslijsten. We vergelijken altijd of het beeld dat hiermee ontstaat overeenkomt met het beeld dat we zelf van de leerlingen hebben gevormd en formuleren vervolgens het schooladvies”, vertelt Angela Sijbring, leerkracht groep 8 bij de Drentse school.
Schooladvies bijstellen na eindtoets
Beide leerkrachten zijn tevreden met de huidige werkwijze en zien geen grote rol weggelegd voor de eindtoets bij het bepalen van het schooladvies. “Als er bij het schooladvies te veel naar het eindtoetsresultaat gekeken wordt en minder naar de ontwikkeling van het kind zelf, dan is de advisering denk ik niet helemaal overeenkomstig met wat de leerling in principe zou kunnen. Dat vind ik een groot risico”, stelt Pranger.
Desondanks maken zowel de Montessorischool als de Dalton Basisschool gebruik van de IEP eindtoets, ook omdat een eindtoets in het basisonderwijs tegenwoordig verplicht is. “Daarmee hopen we vooral bevestiging te vinden van het eigen oordeel. Heel soms moeten we ons advies bijstellen, maar meestal klopt het gegeven advies. In de afgelopen acht jaar heb ik bijvoorbeeld slechts twee keer een advies hoeven bijstellen op basis van de toetsresultaten”, geeft Sijbring aan. Ook volgens Mark Meijers, groep 8 leerkracht bij Basisschool De Oase in Utrecht, zijn de toetsscores meestal in lijn met de gegeven schooladviezen. Hij kan zich dan ook niet voorstellen dat er landelijk echt grote verschillen zijn tussen de schooladviezen van leerkrachten en de eindtoetsresultaten die daar later op volgen. Hij vraagt zich af hoeveel nieuwe informatie een eindtoets daadwerkelijk oplevert.
Verschillen tussen schooladvies en toetsscores
Grote verschillen tussen toetsscores en schooladviezen zijn zeldzaam, maar als het wel voorkomt, levert het in Castricum en Noord-Drenthe weinig problemen op. Er is daar goed contact tussen de basisscholen en het voorgezet onderwijs, waardoor de scholen veel onderling kunnen afstemmen om ervoor te zorgen dat aanstaande brugklassers op de juiste plek terecht komen. “Als het schooladvies dat een leerling heeft gekregen afwijkt van zijn of haar toetsscore, neemt de brugklascoördinator van school waar de leerling zich heeft aangemeld contact met ons op om te vragen hoe wij op het advies zijn gekomen. Als je dit goed kunt toelichten, vormt het geen probleem en wordt de leerling in kwestie meestal aangenomen op het juiste niveau”, licht Pranger toe. Sijbring heeft contact met alle middelbare scholen waar haar leerlingen zich hebben aangemeld. “Als de toetsscores van een leerling afwijken van ons schooladvies, geven we altijd een mondelinge toelichting aan de middelbare scholen in kwestie.”
Middelbare scholen in grote steden vaak star
Maar lang niet overal is zoveel ruimte voor afstemming en uitleg. “In grote steden zijn de middelbare scholen veelal heel star. Toen de Cito-toets nog leidend was bij het schooladvies, werden leerlingen die lager scoorde dan een bepaald ijkpunt daar gewoonweg niet toegelaten binnen het reguliere onderwijs. Het aantal aanmeldingen bij middelbare scholen in grote steden is zo groot dat ze die eis gewoon kunnen stellen”, vertelt Pranger. Meijers herkent dit beeld, hij voegt eraan toe dat er in Utrecht geen middelbare scholen zijn die alle richtingen aanbieden. Als een Utrechtse brugklasleerling eenmaal op school niet op het juiste niveau blijkt te zitten, is het voor de leerling veel lastiger om over te stappen.
Om die reden waarschuwt ook Meijers ervoor om bij het schooladvies te veel gewicht te geven aan eindtoetsscores. “Dat zou niet fair zijn, aangezien het om een momentopname gaat. Het is logischer om je te baseren op de halfjaarlijkse toetsing, dan worden leerlingen niet afgerekend op een dipje en je geef ze echt de kans om alles eruit te halen wat erin zit.” Hier sluit Sijbring zich bij aan. “Leerlingen kunnen bij zo’n eindtoets hun dag niet hebben, niet goed in hun vel zitten of erg nerveus zijn. Zo’n toets moet dus niet allesbepalend zijn.” Meijers en Sijbring zijn geen tegenstander van het naar voren halen van de eindtoets, maar zien dit alleen zitten als de eindtoetsresultaten als aanvulling op het schooladvies blijven dienen en niet als vervangend advies.
Onderbouwen van schooladvies schept vertrouwen ouders
Alle drie de leerkrachten geven dus de voorkeur aan de huidige werkwijze voor het schooladvies, waarbij een centrale rol is weggelegd voor het eigen oordeel van leerkracht. Dat ouders van leerlingen het niet eens zijn met dit oordeel, komt in de praktijk weinig voor. “Tot nu toe is dat bij mij niet voorgekomen, het advies is namelijk niet gebaseerd op een enkele toets en kan goed onderbouwd worden. Het is ook geen beslissing van een individuele leerkracht. Drie mensen uit het team, ieder met verstand van zaken, bepalen samen het advies”, vertelt Meijering. Pranger en Sijbring hebben heel soms meegemaakt dat hun advies niet aansloot bij de verwachtingen van ouders, maar kwamen steeds tot een oplossing door het advies goed te onderbouwen.
“Ik licht mijn advies toe en spreek dan goed de mogelijkheden door met de leerling en ouders in kwestie. Het is het belangrijkst om goed te kijken naar wat het kind zelf nodig heeft”, zegt Pranger. Ze benadrukt ook dat je als leerkracht moet uitkijken met een te hoog advies. Dit beaamt ook Sijbring. “Van een te hoog advies wordt ook niemand blij. Het is belangrijk dat leerlingen niet gelijk op hun tenen hoeven te lopen. Ze moeten ook tijd en ruimte overhouden voor andere activiteiten naast school. Dat leg ik dan altijd uit aan leerlingen en hun ouders. Als deze leerlingen eenmaal gestart zijn op de middelbare school, hoor ik uiteindelijk van ouders dat ze toch heel tevreden zijn met het advies voor hun kind.”
© Nationale Onderwijsgids / Anne Floor Lanting
