Eindeloos veel opdrachten en verslagen, te weinig tijd en geld, geen goede begeleiding en een algeheel gebrek aan maatwerk: zowel zij-instromers als schoolleiders zijn kritisch op het traject dat juist bedoeld is om meer mensen naar het onderwijs te lokken, blijkt uit onderzoek van Pointer (KRO-NCRV).
Pointer heeft contact met bijna honderd mensen die een zij-instroomtraject volgen of in deeltijd aan de pabo studeren: de twee gangbare manieren om op latere leeftijd het onderwijs in te gaan. Deze tipgevers beklagen zich er onder meer over dat lerarenopleidingen geen oog zouden hebben voor competenties uit een eerdere carrière: “Ik heb psychologie en bedrijfskunde gestudeerd, een bak ervaring in het bedrijfsleven en 20 jaar voor de klas gestaan in het HBO”, schrijft iemand. “Maar ik kreeg geen enkele vrijstelling. Ik moest gewoon de volledige opleiding doen.” “We hebben hutten voor kabouters gebouwd, muziek gemaakt met stokjes en figuurtjes getekend met scheerschuim", klaagt een ander. “Veel liever had ik iets geleerd over klassenmanagement of over hoe ik moet omgaan met bijvoorbeeld gedragsstoornissen.”
Lerarentekort
Veel tipgevers kunnen dat moeilijk rijmen met de voortslepende lerarentekorten. Alleen al in het basisonderwijs zijn dit jaar tienduizend voltijdbanen niet bezet. Uit de berichten die Pointer ontving: “Waarom maken we het academici die graag voor de klas willen staan zo moeilijk om dit te doen?” De Academie en Vakvereniging voor Schoolleiders (AVS) ziet het met lede ogen aan. Voorzitter Karin Straus: “Het gaat hier om een grote groep mensen die graag iets voor het onderwijs zou willen betekenen. We zien dat er veel aandacht is voor het lerarentekort, maar rondom oplossingen blijft het abstract en vaag. Terwijl hier echt een oplossing zit.”
Groep zij-instromers
Voor schoolleiders is de groep zij-instromers nu namelijk al van levensbelang. In opdracht van KRO-NCRV's Pointer ondervroeg de AVS bijna 300 basisschoolleiders naar hun ervaringen met beroepskrachten die vanuit een carrière buiten het onderwijs het vak instromen. Daaruit bleek dat 85 procent van de ondervraagden nu al werkt met zij-instromers of dat in het verleden heeft gedaan. 36 procent zou zonder zij-instromers zelfs nog grotere personeelstekorten hebben dan nu al het geval is. Bijna de helft van alle schoolleiders gaf voor aanvang van de zomervakantie aan nog niet te weten of komend schooljaar iedere klas een docent heeft.
Kritiek
Voor het Landelijk Overleg Lerarenopleiding Basisonderwijs (LOBO) is de kritiek niet nieuw. Voorzitter Karin van Weegen: “Het blijkt in de praktijk best ingewikkeld te zijn om dat maatwerk op een goede manier vorm te geven. Ik denk dat wij als opleidingen, beter dan we nu soms doen, rekening moeten houden met wat mensen meebrengen.” Gebeurt dat niet, dan vreest de Algemene Onderwijsbond (AOb) dat nog meer zij-instromers afhaken dan nu al het geval: “Ontvang ze met open armen en zorg voor goede begeleiding. Niet een maandje, maar nog minstens drie jaar nadat ze hun opleiding hebben afgerond.”
Subsidie aanvragen
Nog tot en met in elk geval 1 januari 2026 kunnen scholen een subsidie van 25.000 euro aanvragen om in elk geval een deel van de begeleiding van een zij-instromer te betalen. In de peiling van AVS en Pointer geeft 31 procent van de schoolleiders aan dat daar geld bij moet. Dat ziet ook het LOBO. Karin van Weegen: “Voor dat geld moeten scholen begeleiding realiseren, opleiding inkopen én ervoor zorgen dat een zij-instromer niet onmiddellijk de verantwoordelijkheid krijgt voor dertig kinderen. Dat bedrag is niet toereikend.” De AOb wil nog een stap verder gaan en pleit voor een gratis – landelijk georganiseerde – lerarenopleiding, naar model van de Politieacademie. “Alle drempels moeten voor zij-instromers worden weggenomen. Zo iemand mag er financieel nooit te veel op achteruit gaan.”
Opleidingen geflexibiliseerd
Een kwart van de deelnemers aan het AVS-onderzoek wil dat het kabinet kijkt naar manieren om de intensiteit van het traject te verlagen. In 2020 spraken de pabo’s en toenmalig Onderwijsminister Van Engelshoven af dat opleidingen zouden worden ‘geflexibiliseerd’, om zo beter aan te sluiten bij bijvoorbeeld zij-instromers. Huidig staatssecretaris Mariëlle Paul zegt daarover tegen Pointer: "Ik kan me voorstellen dat het voor zij-instromers niet snel genoeg kan gaan, maar dit soort processen heeft tijd nodig. Het gaat om maatwerk bieden aan iedere student. We blijven daarover in gesprek met de lerarenopleidingen.”
Door: Nationale Onderwijsgids
