Niet alleen de politiek, maar ook het maatschappelijke middenveld wordt in toenemende mate beheerst door hoogopgeleiden. Laagopgeleiden voelen zich dan ook niet langer door hun leiders vertegenwoordigd.
Dit kan leiden tot een segregatie op het politieke, maatschappelijke, culturele en economische vlak, waarschuwen de bestuurskundige Mark Bovens (Universiteit Utrecht) en zijn Leidse collega Anchrit Wille in het boek ‘Diplomademocratie', dat vandaag verschijnt.
In het boek leggen de auteurs naast de dominantie van hoogopgeleiden in de politieke arena ook die in het maatschappelijk middenveld bloot.
Nieuwe verzuiling
Waren vroeger geloofsovertuiging en sociale klasse maatgevend voor iemands politieke en sociale positie. Inmiddels is er een nieuwe scheiding in de samenleving ontstaan door opleidingsniveau.
Zo bestaan tegenwoordig niet alleen de ‘volksvertegenwoordigers' in de Tweede Kamer vrijwel uitsluitend uit hoogopgeleiden, maar wordt ook het maatschappelijke middenveld, waaronder belangengroepen zoals Amnesty en Greenpeace, gedomineerd door academici.
Zelfs de kaders van de vakbeweging, die vroeger intern werden opgeleid, bestaan nu vrijwel uitsluitend uit hoogopgeleiden. ‘Het is niet toevallig dat bij vakbond AbvaKabo dit voorjaar vrijwel het complete bestuur is weggestemd, omdat veel leden zich niet langer in hun leiders herkenden,' aldus de auteurs.
Scheefgroei
Op dit moment is ruim 30% van de kiezers lager, 40% middelbaar en minder dan 30% hoger opgeleid. Volgens de onderzoekers leidt die dominantie van hoger opgeleiden in politieke en maatschappelijke arena's tot een aantal spanningen.
Bovens en Wille: ‘Er is geen algemene kloof tussen burger en politiek, maar wel een kloof tussen burgers.' Die kloof heeft ook sociale, economische en demografische kanten. Lager en hoger opgeleiden leven steeds meer in gescheiden werelden: ze trouwen vrijwel nooit met elkaar, sporten gescheiden en wonen in verschillende buurten. Ook hebben hoog- en laagopgeleiden hele andere opvattingen over met name criminaliteit en leefbaarheid, immigratie en integratie, Europa en globalisering.'
Directe democratie
Dit verklaart volgens de auteurs het enthousiasme van veel laagopgeleide stemmers voor populistische partijen als de PVV en de SP, ten koste van traditionele volkspartijen als het CDA en de PvdA.
Er moet volgens de auteurs meer aandacht komen voor de belangen van laagopgeleiden en voor een effectieve manier om deze groep aan te spreken.
Er zou gezocht kunnen worden naar meer directe en niet al te veeleisende vormen van democratie, waarbij burgers door middel van stemmen hun keuze kunnen bepalen, zoals correctieve referenda en gekozen burgermeesters.
