TILBURG - Schaamte kan worden begrepen vanuit een bedreigd zelfbeeld. Schaamte draait om zowel een slecht persoonlijk zelfbeeld als om een slechte reputatie. Mensen kunnen zich ook plaatsvervangend schamen omdat het gedrag van een groepslid slecht op hen afstraalt, of omdat zij zichzelf inleven in de schaamtevolle positie van een ander. Door plaatsvervangende schaamte kunnen mensen sneller leren van de fouten van anderen.

Het promotieonderzoek van Stephanie Welten presenteert een geïntegreerde visie op de emotie schaamte. Schaamte is aan de ene kant een van de meest intens negatieve emoties die mensen kunnen ervaren, maar aan de andere kant ook een van de meest belangrijke emoties die sociaal gedrag bevorderen.

Schaamte wordt gezien als de voornaamste emotie die draait om ons zelfbeeld, maar toch was het in de literatuur over schaamte nog niet helemaal duidelijk hoe deze emotie werkt. Een aantal belangrijke vragen bleef tot nu toe onbeantwoord. Bijvoorbeeld: hoe kan het dat mensen zich ook plaatsvervangend kunnen schamen zonder dat ze zelf iets verkeerd gedaan hebben? En hoe kan het dat schaamte zowel tot egoïstisch als tot sociaal gedrag kan leiden?

Sociale context verandert schaamtegevoel
Welten toont aan dat schaamte draait om een bedreigd zelfbeeld. Zo ook plaatsvervangende schaamte. Doordat we ons identificeren met een groep, kan schaamtevol gedrag van een groepslid negatief afstralen op onszelf. Dat gedrag vormt dan een bedreiging voor onze reputatie (bijvoorbeeld als andere Nederlanders zich in het buitenland misdragen).

Daarnaast kunnen mensen plaatsvervangende schaamte voelen als ze zichzelf inbeelden in de plaats van een ander die zich schaamtevol gedraagt. Dit soort schaamte wordt vaak gevoeld voor vreemden en wordt veroorzaakt door een ingebeelde zelfbedreiging (bijvoorbeeld als kandidaten bij Idols heel vals zingen).
Welten laat zien dat dit een hele nuttige ervaring is, omdat mensen kunnen leren van de fouten van anderen, zonder zelf de fout te hoeven maken.

Welten laat ook zien hoe de sociale context invloed heeft op schaamtegevoel: als (publiek in) de omgeving op de hoogte is van de schaamtegebeurtenis, gedraagt de betreffende persoon zich socialer dan wanneer de omgeving niet op de hoogte is van de gebeurtenis. Dit sociale gedrag is er op gericht om de zelfbedreiging in schaamte aan te pakken.

© Nationale Onderwijsgids