Uit de formatiepeiling van AVS, die voor de herfstvakantie is gehouden, blijkt dat 64 procent van de schooldirecteuren in het primair onderwijs de formatie helemaal rond had; 20 procent had de formatie bijna rond, 16 procent had de formatie niet rond.

Vacatureruimte 

Van de schooldirecteuren met vacatures zegt 25 procent tussen de 0,6 en 1,0 FTE aan vacatureruimte open te hebben staan. 23 procent zoekt personeel voor 0,4 tot 0,6 FTE, 16 procent voor 1,0 tot 1,5 FTE en 19 procent voor minder dan 0,4 FTE.

Er zijn met name tekorten onder leerkrachten in het basisonderwijs (56 procent van de openstaande vacatures), alsook onder het ondersteunend personeel, vakdocenten bewegingsonderwijs en leerkrachten in het speciaal basisonderwijs.

Leerlingen naar huis sturen 

Dat er nu nog steeds formatieproblemen zijn, is evident. Op de vraag ‘Verwacht je komend schooljaar vaker leerlingen naar huis te sturen?’ – toch het meest tastbare signaal dat er een fors lerarentekort is – antwoordde 47 procent daar toch wel rekening mee te houden. ‘We leven in een bijzondere tijd waar we met elkaar doorheen moeten. Nooit eerder in de geschiedenis was het personeelstekort zo nijpend’, stelt een directeur. "De tijdelijke vervangingen zijn eveneens ingewikkeld. Denk aan ziekte en verloven. Nooit eerder stonden er zoveel mensen voor de klas zonder afgeronde pabo-diploma. Als mensen halverwege het schooljaar vertrekken, hebben we echt een groot probleem. Uiteraard doet dit alles iets met het primaire proces én de kwaliteit van ons onderwijs", zegt een andere directeur in de toelichting.

Anders organiseren 

Scholen weten de tekorten beter aan te pakken, blijkt uit deze peiling. Een steeds grotere groep zoekt hierbij de oplossing in ‘anders organiseren’. Meer dan de helft van de scholen doet dit al of neemt het in overweging. Bij deze groep is de inzet van ander personeel naast de leerkrachten de meest bewandelde weg (zie figuur). Eén van de deelnemers aan de peiling schrijft hierover: "Veel onderwijsassistenten die nu voor de groep staan, zijn bezig met de pabo. Ik faciliteer hen in geld en tijd. Ik hoop hiermee voor de toekomst voldoende gediplomeerde leerkrachten in onze school te hebben." Een andere respondent zegt: "Door het gebrek aan invallers in de vervangingspool maken we gebruik van oud-medewerkers die met pensioen zijn gegaan."

Niet elke schoolleider is enthousiast over de inzet van ander personeel. "Hoewel wij alle groepen hebben bezet, is er wel een kwaliteitsprobleem", stelt een schooldirecteur. "Leerkrachten die voorheen niet zouden worden aangenomen, krijgen nu wel een kans. Dit doet afbreuk aan de kwaliteit en de doelstellingen/visie van ons onderwijs.’
"

Vierdaagse schoolweek 

Van de andere manieren van organiseren is de vierdaagse schoolweek voor verreweg de meeste scholen nog een brug te ver. Slechts 2 procent omarmt dit ingrijpende alternatief. Een schoolleider die een verkorting van de schoolweek als oplossing ziet, schrijft: "Dat het bij mij rond is, is een wonder. Het is uiteindelijk pas na de zomervakantie gelukt. Ik realiseer me ook dat zodra het bij mij lukt, dit bij een andere school weer een gat trekt. Ik maak mij grote zorgen over de trage voortgang rondom de oplossing van het personeelstekort in het onderwijs. Door de zwaarte die dit tekort op anderen legt, wordt het vak op veel scholen minder aantrekkelijk of onaanvaardbaar zwaar. Mijns inziens is de enige oplossing om rigide naar een vierdaags model over te stappen en hier een landelijke norm van te maken. Vier dagen is het nieuwe fulltime. En woensdag is een nieuwe zaterdag, zoiets.
"

Krapte op de arbeidsmarkt 

Karin Straus, voorzitter AVS, heeft veel bewondering voor schooldirecteuren hoe zij ondanks de tekorten het onderwijs toch overeind weten te houden. "Ze zitten niet bij de pakken neer en gaan tot het uiterste om de continuïteit en de kwaliteit van het onderwijs te waarborgen. Kan het niet linksom, dan maar rechtsom. Ze moeten ook dit schooljaar veel tijd en energie steken in het opvangen van de tekorten. Dit schooljaar is niet corona of griep de belangrijkste boosdoener, maar de krapte op de arbeidsmarkt. En dat is een veel structureler probleem."

AVS zet zich dan ook in om voortdurend het vraagstuk van het personeelstekort in het onderwijs bij politiek, beleidsmakers en besturen onder de aandacht te brengen. "Als we niet structureel en met een langetermijnvisie investeren in het onderwijs als aantrekkelijke sector om in te werken, zal de kwaliteit van het onderwijs niet verbeteren."

Door: Nationale Onderwijsgids