De huidige stikstofcrisis in Nederland en Vlaanderen illustreert hoe ondoeltreffend beheer van nutriënten zowel tot ernstige ecologische schade als tot politieke en maatschappelijke onrust kan leiden. Om de teloorgang van ecosystemen een halt toe te roepen en de kosten van verdere schade te beperken, heeft de Europese Unie (EU) een geïntegreerde nutriëntenrichtlijn nodig die het gecombineerde gebruik van stikstof en fosfor door de landbouw regelt, zo luidt een nieuw commentaar in Nature Reviews Earth & Environment. Deze richtlijn moet verder gaan dan de huidige, ontoereikende regelgeving door rekening te houden met nutriëntenbalansen en met regionale verschillen. Dat meldt de Universiteit van Utrecht.
Het langdurige gebruik van meststoffen in de geïndustrialiseerde landbouw en de daaruit voortvloeiende accumulatie van stikstof en fosfor in het milieu dragen bij tot een wijdverbreid verlies aan biodiversiteit en verstoring van het ecosysteem in heel Europa.
Vermesting
Wat planten betreft, zijn de soorten die het meeste gevaar lopen aangepast aan lage nutriëntenniveaus of slecht gebufferd tegen tegen verzuring. In Europa zijn met name ecologisch waardevolle graslanden, heidevelden, veengebieden, bossen, arctische ecosystemen en ecosystemen in de bergen kwetsbaar. Ook het dierenrijk is niet veilig. Stikstof en fosfor komen in beken en meren terecht als afvloeiing uit de landbouw. Deze nutriëntenverontreiniging kan eutrofiëring veroorzaken, ook wel vermesting genoemd. Het gevolg is algenbloei die het water vertroebelt, de planten het zonlicht ontneemt en de beschikbare zuurstof in het water uitput, waardoor de vissen verstikken. Dit heeft domino-effecten op roofdieren die vis eten en andere soorten die met elkaar verbonden zijn via het complexe voedselweb van elk ecosysteem.
Stikstof en fosfor
"Het vroegere en huidige EU-beleid is ontoereikend gebleken voor het beheer van nutriënten zoals stikstof en fosfor," zegt Martin Wassen, hoogleraar milieuwetenschappen aan de Universiteit Utrecht en hoofdauteur van de publicatie. Het onverminderde gebruik van kunstmest betekent bijvoorbeeld dat fosfor zich in de bodem ophoopt in vormen die niet direct beschikbaar zijn voor gewassen en op manieren die schadelijk zijn voor het milieu. Desondanks blijven boeren elk jaar bemesten, zelfs nu winbare fosforreserves schaarser worden en de prijzen stijgen.
Het huidige beleid is vaak alleen gericht op stikstof, ook al zijn de ecologische effecten het gevolg van het gebrek aan evenwicht tussen stikstof en fosfor. De vermindering van stikstofdepositie als gevolg van EU-wetgeving heeft de fosfor/stikstofverhouding in verschillende Noordwest-Europese graslanden aanzienlijk doen toenemen. "Een verdere vermindering van de stikstofdepositie zonder gelijktijdige vermindering van fosfor zal meer graslandsoorten tot uitsterven drijven dan wanneer stikstof helemaal niet wordt verminderd," legt Wassen uit.
Farm to Fork-strategie
De noodzaak om de voedselproductie duurzamer te maken wordt erkend in de onlangs aangenomen Farm to Fork-strategie. Deze maakt deel uit van de Europese Green Deal en roept op tot een vermindering van de verliezen van nutriënten naar het milieu met ten minste 50 procent en van het gebruik van meststoffen met ten minste 20 procent tegen 2030. "Om het succes van de Farm to Fork-strategie te garanderen, is internationaal beleid dringend nodig om de duurzame toepassing, het hergebruik en de kringloop van nutriënten te bevorderen," zegt co-auteur Jerry van Dijk, universitair hoofddocent restauratie-ecologie en biodiversiteitsbehoud aan de Universiteit Utrecht. "Daartoe stellen wij een geïntegreerde nutriëntenrichtlijn voor als richtsnoer voor actieplannen voor nutriëntenbeheer in de hele EU."
Om deze taak te volbrengen, zo stellen de auteurs, moeten in de voorgestelde richtlijn methoden worden opgenomen om rekening te houden met de verschillende manieren waarop nutriënten zich in het milieu gedragen, bijvoorbeeld afhankelijk van het bodemtype, het watergehalte, de nutriëntenbalans of de landbouwcontext. De richtlijn zou ook plaats- en gewasspecifieke precisielandbouw omvatten, waarbij meststoffen worden toegediend op basis van de behoefte.
EU-brede aanpak
"Gezien de internationale dimensie van het probleem is de EU de logische instantie om de richtlijn ten uitvoer te leggen", stellen de auteurs. Stikstofemissies verspreiden zich via de atmosfeer over Europa, en stikstof en fosfor gaan via onze rivieren de grens over. "Deze nutriënten zijn het probleem van iedereen. Bovendien is een EU-brede aanpak ook noodzakelijk om te vermijden dat stikstofemissies gewoon van het ene EU-land naar het andere worden verschoven".
"Deze richtlijn zou ook bijdragen tot bestaande EU-milieudoelstellingen door de aandacht te verleggen naar de bronnen van verontreiniging en de lidstaten te motiveren om samen te werken aan duurzame landbouwpraktijken in heel Europa", besluiten de auteurs.
Door: Nationale Onderwijsgids
