In de VR-omgeving – een fictief zomerkamp voor jongeren in de DDR – ervaar je zelf hoe het was om te leven in een communistische dictatuur. Je kunt er in je eigen tempo rondlopen en komt onderweg ooggetuigen tegen: echte mensen die vertellen over hun jeugd in het communistische Oost-Duitsland. Daarnaast kun je in het virtuele zomerkamp punten verdienen met de keuzes die je maakt. Goed gedrag, zoals het opruimen van rommel op straat, wordt beloond met een medaille. Maar vertoon je gedrag dat in de DDR ongewenst was, zoals het opzetten van West-Europese muziek, dan raak je je medaille juist weer kwijt.

'Uitkijken wat je zei en deed'

"Op het eerste gezicht is het een gezellig jeugdkamp, maar gaandeweg komen er barstjes in dat vrolijke beeld", vertelt historicus en projectleider Krijn Thijs. "In deze VR-omgeving kunnen scholieren dus zelf ervaren hoe het was om steeds te moeten uitkijken wat je zei en deed. Uit onderzoek weten we dat als leerlingen de ruimte krijgen om hun eigen beleving te volgen, hun leerbereidheid hoger is."

Jeugd in de DDR

Het project is een virtuele variant op Blik op de Muur, een programma van het Duitsland Instituut Amsterdam (DIA) waarbij gastsprekers scholen bezoeken om te vertellen over hun jeugd in de DDR en de val van de Berlijnse Muur. "Voor veel scholieren is de DDR ver weg; ze kunnen zich er niks bij voorstellen", vertelt Thijs, "terwijl dit wel tot de examenstof behoort. We hebben gemerkt dat zo’n gastspreker in de klas enorm helpt om het verleden tastbaar te maken: het programma is al jaren erg populair."

"Maar er zitten ook grenzen aan het werken met gastsprekers", vertelt Thijs, "want ze zijn niet altijd beschikbaar om het hele land door te reizen. En bovendien willen we scholieren graag de perspectieven van verschillende ooggetuigen tegelijkertijd aanbieden, om zo een genuanceerder, gelaagder beeld te geven van het verleden."

VR-omgeving 

Zo ontstond het idee om de samenwerking te zoeken met stichting Autres Directions, die op basis van gesprekken met de gastsprekers het concept bedacht, en het 4D Research Lab van de UvA, dat een bijbehorende VR-omgeving ontwikkelde. "Tegelijkertijd doen we met dit project onderzoek naar de impact van de VR op onder andere de motivatie en historische beleving van leerlingen", vertelt Jitte Waagen van het 4D Research Lab.

Van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) ontving de samenwerking een subsidie voor projecten die de verbinding tussen wetenschap en samenleving versterken. Het resultaat, de VR-omgeving Pionieren in de DDR, is bedoeld voor de vakken geschiedenis, Duits en maatschappijvakken in het voortgezet onderwijs, mbo en hbo. De omgeving werkt zowel met behulp van een VR-bril als op een PC of laptop.

Gesprek met drie ooggetuigen 

In het virtuele zomerkamp komen de scholieren drie ooggetuigen tegen, die elk vanuit hun eigen perspectief vertellen over hun ervaringen met het communisme en de val van de Muur. Thijs: "De sprekers hebben verschillende achtergronden, en reflecteren daardoor heel verschillend op hun jeugd in een communistische dictatuur."

Het is een waardevolle aanvulling op de geschiedenisboeken, die vooral een zakelijk, feitelijk beeld geven van de DDR, aldus de historicus. "De nuances van hoe het leven écht was – de indoctrinatie, het moeten voldoen aan een norm, het zoeken van manieren om je daartegen af te zetten – kun je alleen overbrengen met menselijke verhalen."

Door: Nationale Onderwijsgids