In 2013 werd de nieuwbakken term ‘participatiesamenleving’ door het Genootschap Onze Taal gekroond tot woord van het jaar. Voorafgaand hieraan sprak de koning tijdens zijn eerste troonrede dat de klassieke verzorgingsstaat zou gaan veranderen in een samenleving waarin iedereen verantwoordelijkheid zou moeten gaan nemen over zijn of haar leven én dat van elkaar. Ondanks de ingezette goodwill van dit voorstel, kwam er ook enige kritiek. Voor velen voelde het aan alsof het Rijk minder ging doen en de gemeenten en de bevolking het grotendeels zelf moesten gaan oplossen, in het kader van het creëren van meer sociale cohesie. Het landelijke onderbuikgevoel ging ondertussen van ‘omkijken naar elkaar’ tot ‘zoek het zelf maar uit’ en alles wat daar tussenin zit.
Ondanks de plussen (bijvoorbeeld het inzetten op minder individualisme en minder ongelijkheid) en de minnen (waaronder de overbelasting van de (mantel)zorg en het floppen van het Passend Onderwijs) die de voorgestelde participatiesamenleving met zich meebracht in de jaren die volgden, leek het destijds een slimme zet om het volk in z’n geheel aan te spreken en zodoende iedereen te betrekken bij dit plan. Het ging hier immers om de belangen en de inzet van elke Nederlander. De koning had gesproken en de achterliggende politieke ideologieën werden voor even overschaduwd door het op subtiele wijze motiveren en stimuleren van het volk.
De ultieme participatieproef
Begin 2020 volgde de huidige coronacrisis en al snel was de impact hiervan enorm. En net als bij de eerdere participatietoespraak in 2013 werd wederom een beroep gedaan op de gehele bevolking. Corona trof ons immers allemaal en samen zouden we het virus onder controle gaan krijgen. Het werd uiteindelijk de ultieme participatieproef die nog steeds voortduurt en in eerste instantie leken we glansrijk te slagen in het zorgen voor en omkijken naar elkaar. Het zou zomaar een herpakte aanzet kunnen zijn om de ingedommelde participatiesamenleving nieuw leven in te blazen. Nu we inmiddels twee jaar verder zijn weten we dat de eerdere verbondenheid en eensgezindheid helaas al enige tijd sleetse vormen heeft aangenomen.
Primair- en voortgezet onderwijs
Inmiddels heeft ook het nieuwe kabinet vorm gekregen en zijn de nieuwe ministers en staatssecretarissen bekend. Op de agenda staat onder andere de ontwikkeling van een langetermijnvisie, om nu en in de toekomst accuraat om te kunnen gaan met een virus dat waarschijnlijk voor altijd onder ons zal blijven. Participatie is ook nu gewenst. Neem de situatie in het primair- en voortgezet onderwijs. Waar in maart 2020, tijdens de eerste aangekondigde lockdown van drie weken, nog weinig tot geen sprake was van mogelijke achterstanden, ongelijkheid en mentale problemen, hangt de vlag er na twee jaar, minimaal zes maanden van online onderwijs, een aantal maanden van half fysiek en half online onderwijs en de bijkomstige quarantaineperikelen anders bij. En dan heb ik het nog niet eens over de situatie op de mbo- en hbo-instellingen en universiteiten.
Goodwill van minister Wiersma
Het op een onzekere manier verzorgen van zogenaamd jojo-onderwijs brengt dan ook noodzakelijke herzieningen met zich mee. Vooralsnog zijn er voorstellen om bijvoorbeeld tijdens de winterperiode drie maanden in te zetten op online onderwijs en staat de vakantiespreiding ter discussie. Het is aan Dennis Wiersma, als nieuwe minister van Onderwijs (PO en VO), de taak om een breed gedragen structuur aan te gaan brengen in de onderwijssector. Ik stel voor dat hij hierbij onder andere inzet op de participatie van alle betrokkenen in het werkveld. Zo zou hij bijvoorbeeld provinciale werkgroepen kunnen initiëren die regelmatig bijeenkomen om constructieve plannen op te stellen die het onderwijs verder zouden moeten helpen. Door deze plannen te delen met Wiersma en zijn achterban krijgt de gehele onderwijssector de kans om gehoord worden, mee te denken in oplossingen én toont de minister zijn goodwill aan de mensen die met de voeten in de klei staan. Leren participeren was nog nooit zo actueel.
Pascal Cuijpers
(Docent VO, publicist en auteur)
www.pcuijpers.nl
Door: Nationale Onderwijsgids / Pascal Cuijpers
