De KNAW heeft de Dr. H.P. Heinekenprijs voor de Biochemie en Biofysica 2020 toegekend aan Bruce Stillman, hoogleraar en president van Cold Spring Harbor Laboratory (Verenigde Staten). Stillman krijgt de prijs voor zijn baanbrekende onderzoek naar de manier waarop DNA in eukaryotische cellen gekopieerd wordt, een proces dat van fundamenteel belang is voor het leven op aarde. Dit meldt de KNAW.
De Heinekenprijzen zijn de grootste internationale wetenschapsprijzen van Nederland. Elke twee jaar worden deze toegekend aan vijf gerenommeerde onderzoekers. De prijs is in 1964 in het leven geroepen door Alfred H. Heineken, als eerbetoon aan zijn vader Dr. Henry P. Heineken. In de eerste week van juni worden de prijswinnaars van 2020 bekend gemaakt.
Stillman ontdekte verschillende eiwitten die een rol spelen in DNA-replicatie
Stillman’s interesse in DNA-replicatie begon al tijdens zijn promotieonderzoek naar de manier waarop het DNA van adenovirussen wordt gekopieerd. Later verruilde hij de adenovirussen voor het polyomavirus simian virus 40 (SV40), een DNA-virus dat de potentie heeft om tumoren te veroorzaken, en uiteindelijk gebruikte hij een gist als modelsysteem.
Stillman ontdekte vele belangrijke factoren die betrokken zijn bij DNA-replicatie in eukaryotische cellen. Eukaryotische cellen zijn cellen met een celkern. Vrijwel alle meercellige organismen, zoals planten, dieren en mensen, zijn eukaryoten. Stillman is een van de ontdekkers van het eiwit RPA (Replication Protein A) dat aan een streng DNA bindt om te voorkomen dat het opkrult zodat het enzym polymerase de streng DNA kan kopiëren. Verder ontdekte hij de replicatiefactor C en het molecuul CAF1 dat helpt om verpakkingseiwitten te binden rondom het net gekopieerde DNA.
In zijn latere onderzoek richtte Stillman zich op het begin van de replicatie: waar op het DNA start het kopieerproces en welke eiwitmoleculen zijn hierbij betrokken? Hij ontdekte één van de bindingsfactoren, ABF-1, dat bindt op plekken waar het kopiëren start. Ook ontdekte hij het cruciale moleculaire complex dat het exacte startpunt bepaalt: het ORC (Origin Recognition Complex), en ontrafelde hoe dit complex ervoor zorgt dat het replicatieproces op een gecontroleerde manier op gang komt.
Het onderzoek van Stillman heeft geleid tot belangrijke inzichten waardoor we begrijpen hoe ons erfelijk materiaal wordt gekopieerd, en hoe dit samenhangt met vele andere processen in de cel. Daarmee heeft hij een geheel nieuw en belangrijk onderzoeksveld geopend. Zijn onderzoek draagt bij aan een beter begrip van het ontstaan van mutaties die kunnen leiden tot erfelijke ziekten zoals kanker.
Door: Nationale Onderwijsgids
