Het is cruciaal dat de overheid voorbereid is op verschillende toekomstscenario’s voor het verloop van de COVID-19-pandemie, inclusief het worstcasescenario. Dit kan voorkomen dat overheid en samenleving worden overvallen en ad hoc belangrijke besluiten moeten nemen. Nederland moet zich voorbereiden op de mogelijkheid dat we nog jaren zullen leven met het coronavirus, met grote gevolgen voor de zorg, maar ook voor andere beleidsterreinen. Dat zeggen de WRR en de KNAW in hun gezamenlijke scenariostudie Navigeren en anticiperen in onzekere tijden. Dat meldt de WRR.
Na ruim anderhalf jaar is duidelijk dat de COVID-19-crisis niet alleen draait om het bestrijden van een virus maar brede en indringende maatschappelijke impact heeft: een enorme druk op de (reguliere) gezondheidszorg, toegenomen achterstanden in het onderwijs en grote verliezen in sommige culturele en economische sectoren, terwijl andere sectoren juist floreren. Hoewel de vaccinatiecampagne volop draait, is de pandemie nog niet achter de rug en is onzeker hoe het verdere verloop ervan zal zijn. Bepalend hierbij zijn mutaties, vaccinatie-effectiviteit, duur van de immuniteit, maar ook maatregelen en menselijk gedrag – denk aan vaccinatiebereidheid en acceptatie maatregelen.
Vijf scenario's
De WRR en de KNAW schetsen vijf scenario’s die handvatten bieden bij het ontwikkelen van een samenhangende beleidsstrategie voor de omgang met de COVID-19-pandemie en belangrijke langetermijnopgaven.
* Scenario 1 - Terug naar normaal: COVID-19 wordt wereldwijd uitgebannen. De aandacht in het beleid kan naar herstel van de zorg, het onderwijs en de economie.
* Scenario 2 - Griep+: COVID-19 wordt endemisch met terugkerende, seizoensgebonden oplevingen. Mensen kunnen nog steeds ernstig ziek worden en in de winter is de druk op de zorg groot. Er is ruimte voor herstelbeleid, maar er is ook een aantal nieuwe beleidsopgaven zoals seizoensgebonden opschaling van de zorgcapaciteit.
* Scenario 3 - Externe dreiging: In Nederland en de meeste Europese landen is het virus onder controle, maar in andere landen blijft de infectiegraad hoog en muteert het virus tot nieuwe gevaarlijke varianten. In dit scenario wordt het grensverkeer sterk beperkt en gelden strenge reisbeperkingen. Steeds dreigt de introductie van het virus uit het buitenland, die soms plaatselijke lockdowns nodig maken. Onregelmatige, tijdelijke opschaling van de zorgcapaciteit is nodig bij uitbraken.
* Scenario 4 - Continue strijd: COVID-19 blijft een serieuze bedreiging. Vaccins werken slechts tijdelijk, er ontstaan nieuwe varianten die aan vaccins ontsnappen. Beleidsmakers zullen lastige afwegingen moeten maken tussen de COVID-19-zorg en andere maatschappelijke doelen. Naarmate dit scenario langer duurt, wordt het ook lastiger om de economische steunpakketten overeind te houden en wordt de veerkracht van de samenleving ernstig op de proef gesteld.
* Scenario 5 - Worst case: COVID-19 wordt dodelijker. De pandemie eist jaarlijks meer slachtoffers en blijft wereldwijd circuleren. Het zwaartepunt ligt in dit scenario op ‘overleven’ en er moeten moeilijke keuzes worden gemaakt binnen de zorg, de economie en de samenleving. De samenleving en de economie maken een lange periode van ernstige ontwrichting door, zowel in Nederland als daarbuiten.
Samenhangende beleidsaanpak
De scenario’s zijn geen voorspellingen maar handvatten om op verschillende denkbare ontwikkelingsrichtingen van de pandemie voorbereid te zijn. Ze laten zien dat afhankelijk van het verloop van de pandemie er meer of minder ruimte is voor herstel op het gebied van gezondheidszorg, samenleving en economie. Dat vraagt van overheid en samenleving om anticipatie en zorgvuldig navigeren tussen crisisbestrijding en bestaande langetermijnbeleidsopgaven. Een samenhangende beleidsaanpak staat hierbij voorop. Wat betreft de bestrijding van de pandemie is wereldwijde vaccinatie het meest urgente en effectieve instrument. Daarin kan de Nederlandse overheid in samenwerking met andere landen een rol spelen.
Strategisch beleid
Deze pandemie heeft de wereld geconfronteerd met haar kwetsbaarheden en zal vermoedelijk niet de laatste crisis zijn. Daarom ligt er ook een bredere opgave voor de samenleving: het verbeteren van maatschappelijke schokbestendigheid om crises te kunnen opvangen. Cruciaal voor die schokbestendigheid is dat overheden, organisaties en individuen over voldoende buffers en reserves beschikken. Ook is strategisch beleid nodig ten aanzien van de belangrijkste internationale afhankelijkheden van Nederland op economisch en politiek gebied.
WRR en de KNAW
Deze scenariostudie is een gezamenlijke publicatie van de WRR en de KNAW. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) informeert en adviseert het regeringsbeleid over grote maatschappelijke vraagstukken. De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) is een genootschap van wetenschappers uit alle disciplines. De KNAW adviseert over wetenschapsbeleid en over de wetenschap achter maatschappelijke vraagstukken.
Door: Nationale Onderwijsgids
