“Het probleem bij het berekenen van het aantal thuiszitters, is dat een groot deel wel thuiszitter is maar niet als thuiszitter staat geregistreerd. Het is bovendien niet duidelijk wanneer je precies een thuiszitter bent, wat wel of niet geregistreerd wordt, door wie en met welke criteria. Wij zeggen daarom dat niet gefocust moet worden op verzuim of het aantal thuiszitters. Neem als uitgangspunt het recht op onderwijs van ieder kind.”

In het voorjaar van 2024 maakte Ingrado, de vereniging van de leerplichtambtenaren, een inschatting van het aantal thuiszittende kinderen wat mogelijk thuiszitter is, maar geregistreerd staat als geoorloofd afwezig. Hiervoor hebben ze onderzoek naar het geoorloofd verzuim gedaan in vier grote steden. Daar kwam toen uit dat voor iedere ongeoorloofd verzuimer, er acht geoorloofde verzuimers zijn. “De verhouding is één staat op acht.” Ingrado zei daar ook bij dat ze hun onderzoek in de vier grote steden had gedaan. Daarmee was nog niet bekend of dit representatief zou zijn voor het hele land. Ingrado ging in hun onderzoek net als Balans uit van verzuim van langer dan drie maanden. 

Enquête van Balans

Balans heeft een enquête uitgezet onder ouders om de oorzaken te achterhalen van onderwijsuitval. Om een beeld te krijgen van hoe ouders van thuiszitters de schoolgang en het thuiszitten ervaren. En om te kijken of bij ouders van thuiszitters bekend was of hun kind wel of niet geregistreerd stond als thuiszitter. “Op basis van de uitkomsten van de enquête en de toelichtingen van ouders kwamen wij net als Ingrado tot de conclusie dat voor iedere ongeoorloofd verzuimer, er acht geoorloofde verzuimers zijn. Dat komt overeen met de uitkomsten van de berekening van Ingrado. Als we die berekening doorvoeren en ook de groep met voortijdige schoolverlaters meenemen, dan komen wij op een aantal van minimaal 70.000 thuiszitters. In werkelijkheid zullen het er meer zijn.”

Diverse groep thuiszitters 

De groep thuiszitters is heel divers. “Waarschijnlijk zijn veel thuiszitters hoogbegaafd, of kinderen met autisme. Maar onder de thuiszitters zitten zeker ook kinderen met bijvoorbeeld TOS, dyslexie of ADHD. Of kinderen zonder classificatie. Kinderen die thuishoren op de basisschool, het voortgezet onderwijs en ook het MBO. Maar eigenlijk is deze vraag helemaal niet relevant als je kijkt naar de thuiszittersproblematiek. Want als er zo veel kinderen uitvallen in het onderwijs is het belangrijk te kijken naar het onderwijssysteem. Het lukt het schoolbesturen massaal niet om aanpassingen in het onderwijssysteem te doen die voor hun leerlingen noodzakelijk zijn.”

Ook is een groep verborgen thuiszitters. Die staan niet geregistreerd als ‘thuiszitter’, maar gaan toch niet, of niet volledig naar school. “We weten dat er ouders zijn die naar het buitenland verhuizen omdat ze in Nederland geen volwaardig onderwijs voor hun kind kunnen krijgen. We weten ook dat er kinderen zijn die een suïcidepoging hebben gedaan die geslaagd is en die daardoor niet meer naar school kunnen.”

“De thuiszitters zijn eigenlijk de kanaries in de kolenmijn als je kijkt naar het onderwijs. Want zij vertellen ons waar het onderwijssysteem wrikt en knelt. En wanneer gaan we eens naar de thuiszitters luisteren?”

Onderwijssysteem veranderen 

Balans ziet een oplossing in het veranderen van het onderwijssysteem. “Als je zoveel thuiszitters hebt, dan ligt dat niet aan het individuele kind, maar aan het systeem”, aldus Luijckx. “Het onderwijssysteem is erg gericht op aanwezig zijn in plaats van het recht op onderwijs. Door deze kinderen als individuele problemen te zien en te proberen ieder probleem als een op zichzelf staand probleem op te lossen krijgen deze kinderen vaak te laat hulp of niet passende hulp. Laten deze kinderen regelmatig eerst een trauma laten oplopen en daarna gaan we pas iets doen. Bovendien kost deze individuele aanpak heel veel geld. Vaak van jeugdzorg.”

Balans is gaan kijken naar de groep kinderen die het risico lopen om thuiszitters te worden.  “Die groep kan je nooit precies berekenen, want ze zijn nog niet uitgevallen. Maar we kunnen wel een onderbouwde inschatting maken. Wanneer je het aantal geregistreerde ongeoorloofde verzuimers neemt. En dat getal keer honderd doet. Dan kom je volgens de theorie ethoskwalificatie en vanuit het klachtenmanagement op een plausibel getal van het aantal kinderen dat geen volwaardig onderwijs krijgt. We komen dan op minimaal 280.000 kinderen die het risico lopen om de ‘thuiszitter van de toekomst’ te worden.

“Het onderwijs moet ook aansluiten bij de kinderen die niet voldoen aan de gestelde norm. Want met zoveel thuiszitters kun je stellen dat die norm veel te strak is gesteld, niet passend is en niet flexibel genoeg.”

De overheid is volgens Balans aan zet om het systeem dusdanig aan te passen dat kinderen het onderwijs krijgen dat bij hen past, in plaats van andersom. “Ga eens kijken naar onze leerplichtwet die puur gericht is op de aanwezigheid op school, en niet gaat over leerrecht en volwaardig onderwijs.”

Kleine klassen en een remidial teacher 

“We moeten écht luisteren en aandacht hebben voor alle kinderen. Kleinere klassen zijn een uitkomst. En zet bijvoorbeeld een remedial teacher in, naast de leerkracht”, zegt Luijckx. “Die kan dan de leerkracht ondersteunen bij het aansluiten op verschillende individuele behoeften. En geeft de leerkracht tegelijkertijd de gelegenheid om nieuwe kennis en vaardigheden te ontwikkelen. Dit helpt niet alleen één leerling maar alle leerlingen en de leerkracht.”

Balans geeft ook nog de waarschuwing om niet de onderwijs-zorginitiatieven stop te zetten of de vrijstellingen 5a te gaan verbieden. “Ga eerst je onderwijssysteem fixen, want zonder deze escapes die nu nog hard nodig zijn laten we nog meer kinderen in de kou staan. Dat moeten we niet willen.”

Door: Nationale Onderwijsgids / Femke van Arendonk