Het begon ooit met naïeve en onschuldige kindertelevisie in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Kinderen mochten hun favoriete popster imiteren in de ‘Mini-playbackshow’ en werden opgepimpt als een echte Madonna of Michael Jackson. Stuntelige kunstjes, bijzondere hobby’s en grappige huisdieren werden op het toneel geroepen bij het razend populaire ‘Stuif ‘es in.’ En hilarische optredens van kinderen met een gedresseerde goudvis, een ingestudeerd triangelriedeltje of zelfbedacht moederdagrijmpje dat niet rijmde waren de hoogtepunten op de woensdagmiddag bij ‘Achterwerk in de kast.’

‘Gewoon zijn’, iets ‘slechts’ gemiddeld kunnen of zelfs een beetje achterblijven in de ontwikkeling lijkt in de tegenwoordige tijd een ongeaccepteerd gegeven te zijn geworden. Mede met dank aan bijvoorbeeld staatssecretaris Dekker van Onderwijs wordt de samenleving steeds meer geteisterd door het moeten presteren op niveau. Liefst op een niveau waar men het label ‘excellent’ aan vast kan plakken. Met het bedrijven van deze zogenaamde ‘topje van de ijsberg’-politiek, wil hij kinderen stimuleren om het beste uit zichzelf te halen met het oog op een degelijke kenniseconomie. Een gemiddelde leerling zijn is niet meer voldoende. Hij schroomt dan ook niet om te investeren in de top der excellentie, ten koste van de grote massa ónder het metaforische wateroppervlak.

Het kenmerkt de huidige, nationale grootheidswaan van het móeten uitblinken en van het móeten presteren. Niet alleen op het gebied van onderwijs, maar ook op sport- en cultureel gebied worden er prestaties van formaat verwacht. Dat er hierdoor kinderen op jonge leeftijd tegen een burn-out aanlopen lijkt men voor lief te nemen. Depressies, een laag zelfbeeld en het ontwikkelen van faalangst liggen op de loer door de eeuwige strijd van het tegen elkaar moeten ‘battlen’ en de vele arbeidsintensieve uren die kinderen besteden aan de voorbereiding op hun excellente kunstje. Daarnaast heeft men recent onderzocht dat kinderen die door hun ouders excessief worden geprezen, meer narcistische trekjes vertonen dan kinderen die hier niet aan worden blootgesteld.

Dat tv-zenders en programma’s inspelen op de excelleren-hype en hiermee hun steentje bijdragen aan de genoemde problemen die hierdoor kunnen ontstaan, is een kwalijke zaak. Denk aan de kennisquiz ‘SlimmerIQen’, waarbij in eerste instantie het slimste kind werd gezocht. Een format dat later werd bijgesteld naar de slimste mens in diverse leeftijdscategorieën. De vele talentenjachten als X-factor, The Voice Kids, Beat The Best en het huidige ‘Superkids'.

Het is dan ook wachten op het lef van een tv-zender die minder getalenteerde kinderen en jong volwassenen ook de nodige erkenning wil geven in hun zoektocht naar het opdoen van succeservaringen. Want de grote middelmaat onder het metaforische wateroppervlak mag immers niet vergeten worden in de zoektocht naar het excellent(st)e topje van de ijsberg. Desnoods met behulp van een gedresseerde goudvis of een triangel.     

© Nationale Onderwijsgids / Pascal Cuijpers