In mijn werk ontmoet ik regelmatig teams die een grote realisatiekracht hebben. Onderwijsteams met een doel voor ogen aan een vernieuwing werken en daarbij enorm veel denkkracht, passie en energie aan de dag kunnen leggen. Teams waarin de teamleden zich bij elkaar betrokken voelen, elkaar constructieve kritiek geven en die elkaar steunen als het in het werk of op het persoonlijke vlak een keer tegen zit.

Helaas kom ik ook onderwijsteams tegen die als los zand aan elkaar hangen. Teams waarin de leraren naar school komen om hun eigen ding te doen en waarin de teamleden elkaar verder uit de weg gaan. Spreek je langer met zulke leraren, dan uiten ze meer dan eens een verlangen om een eind te maken aan deze professionele eenzaamheid maar ook hun ongeloof in de zoveelste teambuilding die de schoolleiding bedacht heeft. Schoolleiders, teamleiders en leraren maken vaak de analyse dat hun school of hun team een familiecultuur kent, waarin leraren elkaar steunen op het persoonlijke vlak, maar waarin geen professionele ontwikkeling meer zit in het werk dat de teamleden doen. In professionaliseringsplannen kom ik dan ook voornemens tegen om teamontwikkeling te stimuleren met de bedoeling om het professioneel klimaat in de school te bevorderen. Na veertig jaar werkzaam geweest te zijn in zowel de frontlinie van het onderwijs, het onderzoek en advies als in het management ben ik nog altijd positief gestemd over de mogelijkheden daarvan, maar geloof ik niet in de ‘quick fix’ van teamontwikkelingsplannen, modellen voor teamontwikkeling en teambuilding.  

Die aanpakken kunnen niet zonder een fundament. Daarom wil ik hier graag een zestal principes bespreken die kunnen zorgen voor “gezelschappelijkheid’ in de school. Daarmee bedoel ik een situatie waarin teamleden ‘wederzijds aantrekkelijk’ voor elkaar zijn, elkaars ‘gezellen’ worden door elkaar te stimuleren in de ontwikkeling van hun professionaliteit,

1. Heb respect voor de praktijk die altijd rafeliger is dan theorieën, modellen en methodieken doen voorkomen. Er is een groot verschil tussen ‘de vaste grond onder de hooglanden van het weten en het moeras onder het handelen in de praktijk’.
2. Durf het tekort onder ogen te zien. Er zijn altijd situaties waarin het schuurt, pijn doet of niet lukt. Het erkennen van het tekort heeft een waarde in zichzelf.
3. Benadruk de noodzaak van persoonlijke reflectie. De persoon van de professional is in het onderwijs altijd in het spel. Het antwoord op de vraag wat er goed of niet goed ging is altijd ook een persoonlijk antwoord, waarin de hele biografie van de leraar meespeelt.
4. De noodzaak van persoonlijke reflectie betekent niet dat het onderwijs individueel is. Gezamenlijk creëren onderwijsmensen een professionele ruimte. Een ruimte waarin het persoonlijke onder ogen kan worden gezien, waarin medemenselijkheid kan worden getoond en waarin teamleden gezamenlijk een vermogen ontwikkeld om de complexiteit van het werk het hoofd te bieden, zich daar met hart en ziel voor in te zetten en aan te pakken.
5. Onderwijs is een zingevende activiteit. Alleen varen op een cognitief kompas is dan ook veel te beperkt. Maak ruimte voor zingevende bronnen, zoals de literatuur, film, theater of beeldende kunst. Dat maakt het mogelijk om elkaar datgene te laten voelen dat niet onder woorden te brengen is. 
6. Waardeer de geobjectiveerde beroepskennis. Laat je erdoor voeden en breng kennis via het professioneel handelen in het spel. Blijf daarbij kritisch nadenken. Zoek ook de dialoog die nodig is om de kennis in samenhang te brengen en zorgvuldig in te zetten in de praktijk. Breng daarbij ook waarden en normen in.

Deze zes principes vormen gezamenlijk geen toverformule om van de een op de andere dag uit een malaise op te staan. Voor het doorleven van de principes zijn instrumenten voorhanden, zoals professionele dialoog, intervisie en collegiaal praktijkonderzoek. Bedenk dat zonder de hier benoemde onderliggende morele principes de toepassing van zulke instrumenten en de eerde genoemde teamontwikkelaanpakken zielloze praktijken oplevert met een beperkte houdbaarheid.

Tip: op 4 oktober en 8 november organiseert KPC Groep masterclasses rond het thema Professionaliseren met impact.