In de hogere klassen van de basisschool merkt bijna driekwart van de leerkrachten dat de druk om goed te scoren op toetsen, zoals die van Cito, hoger wordt. Leerlingen ervaren stress voor de toetsen die bedoeld zijn om hun ontwikkeling te volgen, maar ook een rol spelen bij het bepalen van het advies voor de middelbare school.

Gestreste kinderen rond toetsperiode 

Maar liefst 89 procent van de leerkrachten ziet gestreste kinderen rond de toetsperiodes. Klachten zijn: slecht slapen, faalangst, buikpijn en huilerig gedrag. Een leerkracht schrijft: “Wij hebben zelfs ouders die thuis consequenties hebben op lagere scores, terwijl het kind gewoon laat zien wat het kan.” Zelf ervaren de leerkrachten soms ook druk om goed te scoren vanuit hun directie of schoolbestuur. 

Leerlingvolgsysteem 

Scholen zijn wettelijk verplicht hun leerlingen te volgen met een leerlingvolgsysteem (lvs). Gemiddeld nemen leerkrachten hiervoor zo’n 9 toetsen per jaar af per kind. De meeste leerkrachten geven aan het leerlingvolgsysteem van Cito te gebruiken en ‘behoorlijk veel’ waarde te hechten aan de resultaten uit dit systeem bij het geven van het schooladvies.

Onderzoeker Karen Heij promoveerde in 2021 op het toetssysteem van het basisonderwijs. Volgens Heij werkt het systeem de druk in de hand: “We hechten te veel waarde aan toetsen en selecteren veel vroeger dan andere landen. Ik schrik ervan als ik zie hoeveel druk het oplevert bij jonge kinderen en leerkrachten.” Driekwart van de leerkrachten geeft daarnaast aan dat ons toetssysteem met de vroege selectie nadelig is voor bepaalde kinderen, zoals laatbloeiers of kinderen met een andere moedertaal. Heij: “We duwen kinderen te vroeg in een hokje. Het werkt kansenongelijkheid in de hand.” 

Inhoudelijk directeur van Cito BV, Jacqueline Visser, meent dat het niet aan de toetsen ligt maar aan hoe je ermee omgaat. Het leerlingvolgsysteem is volgens haar bedoeld als hulpmiddel voor leerkrachten, niet om te selecteren. Toch wordt het zo gebruikt en dat werkt trainen in de hand.  

Trainen voor toetsen 

Minister Wiersma vindt het ’zeer onwenselijk’ als er thuis, op bijles of op school getraind wordt voor toetsen. Dit wil hij ontmoedigen. “Scholen moeten te hoge en onwenselijke prestatiedruk voor leerlingen juist tegengaan, in plaats van opvoeren. Ik zie soms scholen met een enorme hoeveelheid toetsen. Die komen in grote meerderheid niet van de Inspectie of van mij.”

Onderzoeker Heij geeft aan dat scholen in het verleden juist zijn gestimuleerd om waarde te hechten aan de resultaten van de lvs-toetsen bij het bepalen van het schooladvies. "Dan kun je ze nu niet kwalijk nemen dat ze die toetsen afnemen."

Brede brugklas van 3 jaar 

De Onderwijsraad pleit ervoor om kinderen pas veel later een schooladvies te geven, na een brede brugklas van 3 jaar. Aan die wens komt Wiersma nu niet tegemoet. Hij denkt dat het onderwijs dat niet aankan vanwege de ‘ingewikkelde omstandigheden’. Om jonge kinderen toch beter te beschermen probeert hij het stelsel wel flexibeler te maken: "Er zijn bijvoorbeeld subsidies voor scholen die brede of heterogene brugklassen willen maken." 

Door: Nationale Onderwijsgids