Voor een onderzoek naar ontwerpend leren bundelden onderzoekers en industrieel ontwerpers van de TU Delft hun krachten. De industrieel ontwerpers hadden al ervaring met het samen met kinderen ontwerpen van speeltuinen. Onderzoeker Remke Klapwijk: “Die ervaring kwam goed van pas, omdat we wilden onderzoeken hoe je kinderen via co-design kunt opleiden tot ontwerpers. Ook wilden we weten hoe je ze de benodigde vaardigheden kunt aanleren.”

Echte opdrachtgever 

Het lesmateriaal voor groep 1 t/m 4 en groep 5 t/m 8 is in samenwerking met scholen ontwikkeld en bestaat uit concrete projecten. Klapwijk: “Bij elk project kun je als leerkracht zelf een opdrachtgever zoeken. Dat kan heel simpel de school zelf of de tandarts zijn. Als leerlingen een ‘echte’ opdrachtgever hebben, komt ontwerpend leren nog meer tot leven.”

Een van de projecten bestond uit een samenwerking met de gemeente Delft, die in het stadskantoor geen klok in de wachtruimte had. De burgemeester vroeg de leerlingen om hulp: “We willen geen klok, maar wel iets wat laat zien dat de tijd verstrijkt. Kunnen jullie hier een oplossing voor bedenken?” 

Leerkracht Marit Bouma van basisschool De Horizon deed met haar groep 8 mee aan dit project. “Voor de leerlingen was het fantastisch dat de gemeente met een concrete vraag kwam. De burgemeester had een videoboodschap ingesproken en gaf ze een opdracht, dat werkte enorm motiverend voor de leerlingen. Ze waren zo betrokken dat ze het zelfs tijdens het buitenspelen over de klok hadden.” 

Creatief denken 

Wat Bouma confronterend vond, was dat ze door het project ontdekte dat een deel van haar leerlingen moeite had met creatief denken. “Terwijl kleuters heel goed zijn in out-of-the-box-denken, raken veel kinderen die onbevangenheid kwijt als ze ouder worden. Ik vond het een eyeopener dat het belangrijk is om creatief denken in alle klassen te blijven stimuleren, zodat leerlingen het niet kwijtraken.”

Feedback geven 

Het viel de onderzoekers – die bij de lessen aanwezig waren – op dat feedbacksessies vaak niet soepel verliepen. Klapwijk: “Omdat leerkrachten het creatieve proces niet willen verstoren, zijn ze geneigd leerlingen vragen te stellen in plaats van feedback te geven. Terwijl constructieve feedback geven juist goed is als je een knelpunt ziet in een idee of ontwerp. In het bedrijfsleven trekt een architect ook zijn mond open als er punten van aandacht zijn.” 

Zowel feedback geven als ontvangen kun je volgens Klapwijk trainen. “Feedback kan weerstand oproepen en leerlingen kunnen proberen zich er makkelijk vanaf te maken. De beste manier om een knelpunt aan de orde te brengen, is eerst te vertellen wat je ziet. Bijvoorbeeld: ‘Ik maak me zorgen dat dit speeltoestel te hoog is.’ Vervolgens stel je een hoe-vraag die het creatieve proces aanmoedigt: ‘Hoe kun je zorgen voor veiligheid?’ Deze manier van vragen stellen neemt niet alle weerstand weg, maar leerlingen ontwikkelen zich wel en leren zelf ook feedback geven.” Bouma beaamt dit. “Voorheen kwamen leerlingen meestal niet verder dan ‘ziet er leuk uit’ of ‘mooi gedaan’. Nu ontstond er een diepere laag.”  

Verschillende vaardigheden 

Vaardigheden om je te ontwikkelen tot ontwerper komen in het lesmateriaal uitgebreid aan bod. Denk hierbij aan brainstormen, feedback geven en ontvangen, en je inleven in een ander. Klapwijk adviseert om per les het accent op een van die vaardigheden te leggen. “Als het accent de eerste les op feedback lag, kun je de leerlingen daar de volgende les aan herinneren. In de volgende les focus je dan bijvoorbeeld meer op het maken van een prototype. Op die manier groeien de leerlingen als ontwerper.”

Bouma zag dat ook gebeuren bij haar leerlingen. “Ik ben heel trots op wat ze ontworpen hebben. Wat ik verrassend vond, was dat ze kenmerken van onze stad in hun ontwerpen betrokken, zoals Delftsblauw en onze culturele diversiteit. De leerlingen hebben me echt versteld doen staan.” Het winnende ontwerp is samen met een ontwerper verder uitgewerkt en hangt nu in het stadskantoor van Delft.

Door: Nationale Onderwijsgids