Voor de leerlingen van de sociocratische school Plan B in Stadskanaal verliepen de afgelopen weken van thuisonderwijs niet veel anders dan dat zij gewend waren. “We zagen elkaar natuurlijk niet lijfelijk’’, zegt oprichter en leerkracht Coen Withoff. “Maar onze leerlingen maakten zelf een plan voor wat zij willen doen en konden zelf hun tijd indelen. Dat doen ze bij ons op school voor elke periode van twee maanden.’’ Vrees voor leerachterstanden heeft Withoff niet. “Het kan natuurlijk zijn dat de kinderen minder ver zijn dan ze zelf hadden ingeschat. Dat is niet erg. Dat halen we zo weer in.’’

 

‘Je kunt niet achter raken op je eigen ontwikkeling’ schrijft het Initiatief Sociocratisch Onderwijs Noord Nederland op de eigen facebookpagina. ‘Wat bedoeld wordt, is achter raken op het curriculum.’ En dat is precies hoe Withoff tegen de situatie aankijkt. “Een kind ontwikkelt zich wel. De school of de ouders hoeven daar echt niet bovenop te zitten.’’ Bijvoorbeeld klokkijken, dat meestal op het lesprogramma staat in groep 4. “Een kind leert dat als hij of zij de innerlijke drive heeft en zelf wil weten hoe laat het is’’, zegt Withoff. 

 

Thuis schooltje spelen met de vader of moeder die een rooster volgen en elk uur een ander vak geven, werkt vaak niet, zegt de leerkracht van Plan B. Omdat kinderen thuis anders zijn, ouders geen leerkrachten zijn en de kinderen onrustig zijn door de coronacrisis. “Zij hebben ook door dat er iets aan de hand is.’’ Maar wat werkt dan wel? De kinderen betrekken bij de dagelijkse routine bijvoorbeeld. “Laten helpen bij het koken en bakken. Het afmeten van hoeveelheden. Laat zien hoe je het oliepeil in je auto controleert en beantwoord daarbij de vragen die je kinderen stellen. En vooral: laat de kinderen ervaren!’’ En sommige kinderen zullen zich in deze crisis bijvoorbeeld geroepen voelen om iets voor een ander te betekenen. “Een buurman of -vrouw helpen die zelf niet naar buiten kan of durft. Daar leert een kind ook van’’, zegt Withoff.

 

Op 15 maart maakt premier Mark Rutte in een persconferentie bekend dat de scholen vanaf 16 maart dicht zouden blijven. Nu bekend is geworden dat de basisscholen op 11 mei (deels) weer open gaan, betekent het dat bijna alle kinderen acht weken thuis hebben gezeten. Voor middelbare scholieren is dat zelfs elf weken. Naar verwachting kunnen zij op 1 juni weer terug naar de schoolbanken. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat leerkrachten vrezen dat dit leidt tot onderwijsachterstanden. 

 

Een op de drie leerkrachten verwacht bijvoorbeeld grote problemen zoals leerachterstanden bij leerlingen, afnemende motivatie en overbelasting van de ouders. Dat blijkt uit een onderzoek van DUO Onderwijsonderzoek en Advies en onderwijsvakblad Didactief begin april. Zij vrezen dat vooral zwakke leerlingen in de problemen zullen komen. 

 

Uit een enquête van de Algemene Onderwijsbond (AOb) in maart blijkt zelfs dat 80 procent van de ondervraagde leraren zich zorgen maakt over de thuissituatie van hun leerlingen. Dat geldt vooral voor leerlingen in het speciaal onderwijs, praktijkonderwijs, op de basisschool en mbo-niveau 1 en 2. Ongeveer de helft van de 10.000 ondervraagde leerkrachten stelt dat thuisonderwijs niet geschikt is voor hun leerlingen. 

 

Ook de Onderwijsraad schat in dat ‘een groot deel van de leerlingen in enige mate achterstand oploopt’. “Als leerlingen in mei weer naar school gaan, valt de schade te overzien’’, schrijft de raad in een advies aan het kabinet. “Als de huidige situatie langer duurt, is na de zomer voor alle leerlingen extra inzet nodig. Groepen leerlingen voor wie afstandsonderwijs moeilijker is, vragen dan nog meer aandacht.’’ De achterstand geldt overigens niet alleen voor de schoolvakken. “De sociale functie van de school in het leven van kinderen en jongeren is een tijd weggevallen. Dit raakt kinderen en jongeren in hun sociaal-emotionele ontwikkeling en de ontwikkeling van hun brein.’’ 

 

De Onderwijsraad opperde zelfs om, als de scholen nog lang deels gesloten blijven, de zomervakantie in te korten of naar voren te halen. In andere aanbeveling is om kwetsbare kinderen en jongeren in de zomervakantie op te vangen in zomerscholen met een ‘educatief rijk en breed programma’. In juni komt de Onderwijsraad met een vervolgadvies over hoe om te gaan met opgelopen achterstanden.  

 

Natuurlijk zijn er kinderen die in een slechte, vervelende of bedreigend thuissituatie verkeren waarbij thuisonderwijs problematisch kan zijn en mogelijk zal leiden tot achterstanden, zeggen alle geïnterviewden. Maar Elsbeth Teeling, auteur en oprichter van de Club van Relaxte Moeders, denkt dat de leerachterstand bij de meeste kinderen wel mee zal vallen. “Het zijn maar een paar weken. Het is belangrijk om te relativeren. Als we over tien jaar terugkijken, weten we echt niet meer dat we in deze periode wat minder aan school hebben gedaan.’’ 

 

Teeling zag laats een post van een school voorbij komen op social media waar ze zich goed in kan vinden. “Daarin stond: ‘voor ons is het belangrijk dat kinderen relaxed terugkomen en niet emotioneel in de war zijn. Die leerachterstand spijkeren wij wel weer bij’. Zo denk ik er ook over.’’ Teeling geeft ook een webinar met het onderwerp ‘Relaxed blijven in het nieuwe normaal’. Doe rustig aan, kijk waar je gezin en jij als ouder behoefte aan hebt, adviseert zij ouders. “Als het niet lukt om huiswerk te doen is dat echt niet zo erg. En als je geen zin hebt om allerlei challenges of vermaak uit te voeren, hoeft dat ook niet. Veel ouders en kinderen zijn ook gewoon moe. Het is zo al moeilijk genoeg.’’

 

Onderwijsdeskundige en voormalig hoofdredacteur van Educare (nu opgegaan in Kiind) Marijke Sluijter denkt dat het gedwongen thuisonderwijs tegelijkertijd juist kansen oplevert. “Kinderen hebben meer tijd en ruimte om te leren uit het echte leven. Om langer buiten te spelen, vaker te worden voorgelezen of bijvoorbeeld te helpen met koken.’’ Voor oudere kinderen is er internet. “Bijvoorbeeld om digitaal door musea te lopen of historische of natuurfilms te bekijken’’, zegt Sluijter. “Al is het ook belangrijk om tegelijkertijd de natuur in te gaan om dat zelf te ervaren.’’ 

 

Vanuit huis krijgen kinderen deze weken meer ruimte en tijd om hun eigen leerpad te bepalen, zegt de onderwijsdeskundige. Door zelf dingen te ontdekken en te doen als ze daar aan toe zijn. En omdat gezinsleden deze weken grotendeels thuis samen doorbrengen, helpt dat ook bij het ontwikkelen van sociale vaardigheden. “Bijvoorbeeld door regelmatig te praten over emoties en gevoelens.’’ 

 

Voor de ouders is het daarbij wel belangrijk om het kind goed te observeren en bijvoorbeeld te betrekken bij de dagelijkse gebeurtenissen. Sluijter tekende enkele weken geleden samen met haar buurkinderen bijvoorbeeld twaalf grote cirkels op de straat. Daarin schreef ze de tafels van vermenigvuldiging, maar ook liedjes, spelletjes (hinkelen, de zevensprong) en meetkundige grapjes. “Zo hebben de kinderen onderweg van alles te doen en werken ze spelenderwijs aan de grove en fijne motoriek, taal, rekenen, meetkunde en klanken. Nu we nergens heen kunnen moeten we zelf ons vermaak regelen en daar kunnen kinderen een hoop van leren.’’