“Eigenaarschap van leerlingen in het speciaal onderwijs kan niet zonder kaders. Belangrijk is het besef dat je als docent niet alleen coach wordt. Je blijft de leraar. De sleutel is om vanuit dat kader het echte gesprek aan te gaan met de leerling op basis van de leerdoelen.” 

 

Diane van der Voorn ziet in de praktijk als adviseur en trainer in het (voortgezet) speciaal onderwijs dat werken vanuit eigenaarschap van leerlingen niet altijd een makkelijk proces is. Maar in scholen waar het voet aan de grond krijgt gebeuren prachtige dingen, vertelt ze via Zoom. “Je moet dingen los kunnen laten en soms als leraar je handen over elkaar houden.”

 

In haar trainingen voor so- en vso-scholen gebruikt Diane vaak als inspiratiebron een fragment uit de film Ray. De film gaat over een pianospeler (Ray Charles) die langzaam blind wordt en de relatie met zijn moeder die hem vertrouwen en ruimte geeft. Diane: “Instinctief wil ze hem helpen maar gelukkig laat ze hem letterlijk en figuurlijk los en ziet ze dat hij het redt. Ik vind dit een geweldige metafoor voor het speciaal onderwijs: geef leerlingen vertrouwen en de ruimte. Het kán!  En laat ze ook leren van de fouten die ze maken en ga hierover in gesprek: ‘Wat gebeurde er nu’? ‘Wat ga je de volgende keer hiermee doen?’ Het idee dat een leerling zelf keuzes kan maken; daar groeien ze van. Tegelijkertijd snap ik heel goed dat ouders vragen hebben: ‘Kan mijn kind dit wel aan?’ Als ouder wil je niet dat je zoon of dochter onderuitgaat. Als je leerlingen meer verantwoordelijkheid wilt leren nemen dan neem je ook in zekere zin risico’s. Maar je kunt zoveel bereiken bij een leerling! Enthousiasme, eigen verantwoordelijkheid, het gevoel dat je er mag zijn.”

 

Het thema eigenaarschap ligt bij veel scholen op tafel. Diane valt op dat het vaak als iets heel groots wordt gezien. De kern is voor haar dat je als leerling ervaart dat je ergens invloed op kunt hebben. “Scholen denken nog te vaak: ‘Dat kunnen onze leerlingen niet’. Deels komt dat omdat in het speciaal onderwijs vroeger vooral voor leerlingen werd gezorgd. Mijn advies is: bied leerlingen dingen aan waar ze keuzes in kunnen maken. Dat kan iets kleins zijn. Laat een leerling bij de leerroute ‘Groen’ bijvoorbeeld kiezen wat hij nodig heeft om te leren en wat zijn interesse is. Is dat de tuin onderhouden of een heg leren snoeien?”

 

In het gesprek diept Diane praktijkvoorbeelden op van hoe eigenaarschap een plek krijgt. Zoals op de scholen die werken met de aanpak en het LVS DOEN IN.  Diane: “DOEN IN geeft een impuls aan eigenaarschap. Het mooie is dat leerlingen vanuit dat gesprek met de leraar zelf zijn leerdoelen in het leerlingvolgsysteem ziet staan, deze bespreekt met de leraar en ze vanuit daar zelf kan beoordelen. We spreken bij DOEN IN niet voor niets over het ‘leerling-volg-jezelf-systeem’. Op scholen zie ik hoe mooi dat uitpakt. Een leerling die ‘zijn’ doel haalt in zijn beleving en zegt: ‘ik heb het gehaald’. Als leraar geeft je dat een heel concrete opening: ‘Heb je het wel echt gehaald?’ Ik vind dat je er nog niet bent hoor. Kun je me aantonen dat je het kunt’ Zo mooi om te zien  dat een leerling zo een stukje eigenaarschap krijgt en door de feedback leert te reflecteren op zijn eigen ontwikkeling. De leerling kan zijn eigen ontwikkeling volgen en ook de ouder kan in het systeem meekijken.” Het leerling-volg-jezelf-systeem staat overigens niet op zichzelf. Het LVS is ingebed in een werkwijze die uitgaat van eigenaarschap leren nemen en werken aan werknemersvaardigheden en competenties.”

 

Hoe wordt eigenaarschap eigenlijk zichtbaar in de schoolpraktijk? Diane: “Ik zie dat op (v)so-scholen die werken vanuit eigenaarschap leerlingen sterk betrokken worden bij hun eigen leerproces en dat leraren en leerlingen echt met elkaar in gesprek zijn. Wat kun je al? Waar wil je naar toe? Op die scholen is het onderwijs minder frontaal en klassikaal en meer gericht op wat de leerling uitdaagt en wat betekenisvol voor hem of haar is.”  Haar actuele ervaringen sterken Diane in de overtuiging dat het (v)so verdere stappen zet naar individueel en opbrengstgericht onderwijs. Eerder werkte ze in haar loopbaan onder meer als bovenschools directeur bij de Herman Broeren Stichting (regio Delft). Goed ingewijd in beleid en praktijk stelt Diane dat (v)so- scholen onderwijsorganisaties zijn van het type ‘het glas is halfvol’: steeds op zoek naar mogelijkheden voor verbetering.

 

“En er kan inderdaad nog zoveel meer. De valkuil is te lage verwachtingen hebben van je leerling. ‘Hij kan dit toch niet want hij heeft dit of dat.’ Dat soort oude reflexen. Neem zoiets als formatief toetsen. Dat gebeurt nu nog mondjesmaat en scholen zijn nog aan het zoeken. Ik ben ervan overtuigd dat het kan. Maak het ook niet te groot en blijf niet hangen in intenties, en ga concreet aan de slag door bijvoorbeeld leerlingen evaluatieformulieren in te laten vullen. En als dat niet op het scherm lukt, begin dan op papier. Ook dan ben je bezig met een stukje formatief evalueren.” Waarmee Diane opnieuw wil zeggen: onderwijsontwikkeling is in haar visie vooral een kwestie van groot denken en klein doen en daar de schakel tussen vinden. 

 

Tip! Op 20 mei organiseert KPC Groep een online informatiebijeenkomst over betekenisvol leren in het speciaal onderwijs. Deelname is gratis.  

 

Lees verder: https://www.kpcgroep.nl/opleidingen/opleidingsagenda/online-informatiebijeenkomst-betekenisvol-leren-voor-pro-vso-en-isk-gratis/