Jan: “Toen ik dit boek schreef, had ik het idee: misschien wordt ’t wel in de tijd ingehaald. Maar de problematiek die zich door corona aandiende is alleen maar sterker geworden. Het idee van een hoopvolle wereld staat enorm onder druk door oorlogen, natuur- en milieuproblemen. Daar komt bij dat veel leerlingen in hun persoonlijke leven flinke tikken hebben opgelopen. Als leerling kun je hierdoor een zinloosheid ervaren. ‘Ik zit wel op school maar hoe ziet de wereld er over 5 jaar uit? Waar doe ik het allemaal voor?’  

Als praktijkman verzorgt Jan samen met Mirjam Gilhuis en Johan Vlasblom opleidingen en trainingen voor scholen over hoe je werkt aan een veilige en positieve schoolcultuur. Dát er iets moet veranderen, is een besef dat op steeds meer scholen is ingedaald.

Positiviteit

De grondtoon in Jans boek ademt positiviteit.  Met ‘hoop, humor en herstel’ werk maken van een veilige basis; een uiterst belangrijke voorwaarde om in een school tot leren te komen. Vanuit dat perspectief opent de Rotterdamse auteur in zijn boek een heuse schatmaker aan concrete aanpakken en praktische interventies om te komen tot een leer- en werkomgeving die zowel ondersteuning als uitdaging biedt aan allen die er leren en werken.  Het boek sluit aan bij de pedagogiek van van professor Micha de Winter en helpt scholen antwoorden te vinden op vragen als: hoe maken we van onze school (weer) een veilige en inclusieve leer- en werkomgeving en voor iedereen een fijne plek? Hoe laten we onze leerlingen ervaren dat we ze echt zien?  Hoe stellen we leerlingen die de regels hebben overtreden in staat dit te herstellen?

Fricties en conflicten

In zijn boek, gestoeld op wetenschappelijke inzichten, reikt Jan instrumenten aan om een nieuw perspectief te ontwikkelen op de school als gemeenschap en op conflicten. Dat er op een school zich fricties en conflicten voordoen, ja daar ontkom je niet aan stelt Jan. “Grosso modo zijn er twee manieren van kijken: bestrijden van wat je niet wilt, dan zet je als school bijvoorbeeld anti-pestprogramma’s in. Of werken aan wat je wél wilt; dan zoek je de verbinding. Alle gedrag komt voort uit een behoefte. Ook grensoverschrijdend gedrag zoals pesten en het overtreden van regels. Een leerling die pest kan daarmee enorm veel schade aanrichten. Als je dat gedrag bestrijdt, misschien helpt dat. Maar als je niks aan  de behoeften die daarachter zit doet, dan schiet je weinig op. De leerling die pest wil misschien aandacht hebben of status in de groep.  De kunst is de leerlingen die behoeften te laten vervullen op een manier waar de hele gemeenschap beter van wordt.”

Een positief schoolklimaat

Het geluid van Jan wordt gehoord. Op scholen waar hij trainingen verzorgt, maar ook bij kenniscentra. Zo verzorgde hij voor de stichting School & Veiligheid in de Week tegen het  Pesten een webinar over herstelgericht werken.  Een schoolgemeenschap die al jarenlang met deze aanpak werkt is Piter Jelles in Leeuwarden.  Directeur Ralph de Jong in een eerder interview met KPC Groep: “Herstelgericht werken past heel goed bij de uitgangspunten van onze school. Je creëert ruimte voor leerlingen en stimuleert ze met elkaar echt in verbinding te gaan. En daarbij mogen ook fouten worden gemaakt. En als er fouten worden gemaakt, los je die met elkaar op. Het mooie van herstelrecht is dat het veel handvatten geeft voor wat we juist wél willen: een positief schoolklimaat.”

We spreken Jan over de reikwijdte die zijn boek heeft gekregen in de afgelopen jaren.  Een lezer liet op LinkedIn weten: ‘Jouw boek vind ik de ideale combinatie voor het in evenwicht houden van de spannende balans tussen zacht op de persoon en duidelijk op de regel. Ik pas het met succes toe.’  Een andere reactie: ‘Jans boek is goud waard. Ik probeer me hard te maken voor een herstelgerichte aanpak bij ons op school’. 

‘Zacht op de persoon, duidelijk op de regel’. Wat vind je van die typering?

“Het is de spijker op zijn kop en precies zoals ik met leerlingen en leraren om wil gaan. Het overgrote deel van lastig gedrag komt voort doordat mensen niet in goede verbinding met zichzelf en hun omgeving zijn. Corona heeft gezorgd voor enorme tikken. Maar het ligt veel breder. Kijk eens wat voor zaken kinderen en jongeren binnen krijgen – zeker ook online  - over oorlogen en de natuur. Situaties die zich buiten de school voordoen maar die nemen ze mee. Wat in de samenleving gebeurt komt de school binnen. En de vraag is hoe scholen daarop reageren. Bijna op alle scholen kun je een toename zien van wat ik noem ‘rood gedrag’. Gedrag waarmee men zich zichzelf en de ander tekort doet. Ook op scholen waar het vroeger rustig was zie je een toename van grensoverschrijdend gedrag en incidenten. De grote vraag is hoe reageer je daarop? Doe je dat repressief  en hard op de relatie? Ik denk dat het van belang is om in contact en verbinding te zijn met leerlingen. Zodat ze weten dat ze gezien worden en tegelijkertijd ervaren dat dat de school duidelijk is over wat gewenst en ongewenst gedrag is. De uitdaging is om keihard te werken aan die verbinding met leraren.”

Vanwege zijn kennis en ervaring gaan scholen bij Jan te rade over het creëren van een  veiliger schoolklimaat. Maar ook benaderen ze hem voor ingewikkelde, heftige individuele casussen. Zoals een leerling die een andere leerling met een mes gestoken heeft. Of een leerling die onacceptabel gedrag vertoont en daarin blijft terugvallen. Jan laat de betrokkenen samen zoeken naar antwoorden op de vraag ‘kunnen we na wat er gebeurd is op een goede manier verder; Kan er een herstelprocedure worden opgestart en is een gesprek nog mogelijk? Doe je wel of geen aangifte bij de politie? Doet de leerling dat of kan de school er een rol in spelen?

In jouw boek reik je interventies aan om in verbinding te komen. Dit doe je, terwijl er allerlei ellende in de wereld is, vanuit een hoopvol en positief perspectief.

“De wereldproblemen kun je als school niet oplossen. Maar je hebt als school de opdracht een leerling voor te bereiden op een plek in de samenleving. Ook een leerling die ontspoort of met zijn wangedrag voor een conflict zorgt. Daarom is herstelrecht zo’n waardevolle methode. Daar heeft de samenleving later ook iets aan. De school is een ongelooflijk belangrijke plek voor groei van mensen en voor het oefenen van vaardigheden om je te ontwikkelen tot een goede deelnemer aan de samenleving.”

Onlangs kwam RTL Nieuws met het nieuws dat er meer heftige incidenten zijn op scholen zoals vechtpartijen, drugsverkoop en prostitutie. Hoe kijk jij hiernaar?

“Crimineel gedrag is een extreme vorm van wangedrag. De verleidingen waaraan jongeren vanuit de criminele wereld worden blootgesteld kunnen enorm zijn. Maar als ze er één keer ja tegen zeggen, zitten ze eraan vast en kunnen ze hun hele familie meeslepen in de narigheid Daarom is het zo belangrijk vroeg in gesprek te gaan met leerlingen die dreigen te ontsporen en in breder verband in de school  met elkaar -  leerlingen én leraren -  het gesprek te voeren over wat nodig is om van de school een plek te maken waar je je fijn en veilig voelt. En natuurlijk zijn er op zo’n plek regels. Op een school die een echte veilige basis is kennen de leerlingen en leraren die regels en volgen ze die vanuit hun hart. Omdat ze weten dat als je dat doet het samen leren en samen werken er alleen maar beter en leuker van wordt. Die regels zijn geen doel op zich maar versterken de verbinding. Het gesprek erover is alleen al een manier om tot verbinding te komen.”

Over enkele maanden begint het nieuwe schooljaar. Heb je een tip?

“Zorg ervoor dat er ook bij docenten een goede start is. Dat docenten zich gesteund voelen door elkaar, dat ze het idee hebben: we zijn als school een gemeenschap en weten wat daarvoor nodig is. Laat ook leerlingen meepraten en met ideeën komen. Mensen invloed durven geven op hun eigen situatie is ontzettend belangrijk, blijkt keer op keer uit allerlei onderzoeken.”

Het boek van Jan is hier te bestellen

Op 18 november start de opleiding over de school als veilige basis en herstelgericht werken