‘Kennis scholieren over democratie blijft achter’ kopte NOS Nieuws op 28 november. Het was een van de meest in het oog springende conclusies van het onderzoek Burgerschap in beeld. Dit ging in op de resultaten van de International Civic and Citizenship Education Study (ICCS). Hierin zijn de burgerschapscompetenties en kennis van leerlingen uit de tweede klas van de middelbare school in 24 verschillende landen met elkaar vergeleken. De onderzoekers keken vooral naar landen die qua sociaal-economische en culturele ontwikkeling dicht bij Nederland staan. Opvallend: vergeleken met bijvoorbeeld Scandinavische landen of de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen scoren Nederlandse leerlingen een stuk lager als het gaat om wat zij weten over democratie. In het onderzoek werden bijvoorbeeld vragen gesteld over de functie van wetten en over de principes van de rechtsstaat.

Onverschilligheid en onwetendheid

Willem Post, Amerika-deskundige, historicus en auteur van onder meer De Ziel van Amerika | democratie op drift, is een bekend duider van actuele ontwikkelingen rond democratie en rechtstaat. Hij toont zich bezorgd en ziet dat de uitkomsten van het meest recente ICCS-onderzoek in een somber stemmende trend staan. “Verreweg de meeste scholieren die ik ontmoet vinden de democratie het mooiste systeem. 80% zegt dat het een groot goed is. Wat ik tegelijkertijd zie is dat er een zekere mate van onverschilligheid en onwetendheid is. De kennis over de democratie is onder scholieren in ons land echt minder dan bij jongeren in vergelijkbare landen. Hoe werkt het in Nederland met de parlementaire democratie? Hoe zit dat precies in elkaar?” 

Gastlessen

Het gaat niet alleen om feitelijke technische kennis, stelt Willem Post die met regelmaat gastlessen en workshops verzorgt op met name VO-scholen. “Het valt me op dat scholieren vaak niet zo nadenken over wat er van je verwacht wordt als democratisch burger. Dat democratie meer is dan éénmaal in de 4 jaar gaan stemmen. Wat goed burgerschap is, dat leeft niet zo bij de kids. Ik vind als je kijkt wat er om je heen in de wereld gebeurt, er zoveel urgentie is met betrekking tot de democratie. We moeten jongeren veel weerbaarder maken. Dat begint met bewustwording.”

In zijn rol als gastdocent is Willem Post terug bij zijn oude stiel. In zijn prille loopbaan was hij enkele jaren nog tijdens zijn studietijd werkzaam als docent geschiedenis op een mavo in Rotterdam-Zuid en later als leraar en coördinator vwo-bovenbouw op een Haagse vo-school.  Mede door zijn mediabekendheid en netwerk weten scholen hem te vinden voor gastlessen. Zoals het Leidse Vlietland College.  Vanuit de actualiteit – zoals de oorlog in Oekraïne, de komende Amerikaanse Verkiezingen, de opkomst van autocratieën – legt Willem Post in zijn workshops actuele verbindingen naar democratie, burgerschap en fundamentele vrijheden en mensenrechten.

‘Democratische recessie’

“In de jaren 60,70,80, 90 was de algemene gedachte dat de democratie in de vrije wereld min of meer vanzelfsprekend was. Na de val van de Muur was er al helemaal sterk de overtuiging dat de hele wereld één democratie zou worden. Die context is helemaal veranderd sinds de eeuwwisseling.“ Hierbij refereert Willem Post aan het recente rapport van het Freedom House, een organisatie in Washington die internationaal onderzoek doet naar democratie, politieke vrijheid en mensenrechten. “Er is al 18 jaar een democratische recessie gaande in de vrije wereld, stellen de onderzoekers. Heel verontrustend. Zover is het in Nederland niet, maar ook hier staan democratische waarden onder druk. Er is ook hier polarisatie en anti-overheidsdenken.”

Deelname aan democratische samenleving

Reden genoeg voor Post om op verzoek het onderwijslandschap te doorkruisen en scholieren meer inzicht bij te brengen over democratie en hoe je deel kunt nemen aan een democratische samenleving. “Die gastlessen zijn interactief en ik maak onder meer gebruik van videofragmenten. In de workshops probeer ik ook dit duidelijk te maken: democratie moet je doen!  Het is ontzettend belangrijk dat we actief burgerschap proberen te ontwikkelen bij jongeren. Ze leven steeds meer in een online-wereld, vaak in afgescheiden belevingswerelden en hebben uiteraard rolmodellen. Maar de meeste rolmodellen die ze noemen als ik met ze in gesprek ga - vaak artiesten en sporters - dragen niet zoveel bij aan het welzijn en het morele karakter van de maatschappij.”

 In zijn twee uur durende workshops gaat Willem Post veel verder dan uitleg geven over instituties als de Eerste en Tweede Kamer. “Je kunt slagen voor een burgerschapstest en alle antwoorden goed geven. Maar democratisch burgerschap is niet iets mechanisch. Het gaat om gedrag. Je kunt niet verwachten dat iemand die in Afghanistan is opgegroeid als door een toverstafje een democratische burger van Nederland wordt. En dat geldt eigenlijk ook voor jongeren die hier geboren zijn. ” Om zijn verhaal concreet te maken put Willem Post uit heel herkenbare voorbeelden over de kostbare verworvenheden die je als burger hebt in een democratische rechtstaat. “Over Rutte mag je van alles zeggen en als je voor zijn neus gaat staan met een spandoek ‘Rutte is niks’  dan zal hij waarschijnlijk ook nog eens met je in gesprek gaan. In een land als Rusland ga je dan het strafkamp in. Met dit soort voorbeelden wil ik scholieren aan het denken zetten over de waarde van democratie en vrijheid. Zij zijn de toekomst.”

Burgerschapsonderwijs

Als gastdocent ziet Willem Post zichzelf als “iemand die van buitenaf bereid is een steentje bij te dragen”. “Natuurlijk snap ik dat taal en rekenen kernvakken zijn. Maar burgerschapsonderwijs is de nummer drie in dat rijtje is mijn stelling. Ook daarvoor moet je uren inruimen. Sinds 2006 zijn scholen wettelijk verplicht burgerschapsonderwijs te geven. Maar het komt als ik eerlijk ben moeilijk van de grond. Ik hoop dat mijn gastlessen en -workshops meer zijn dan een eenmalige injectie om de kennis en bewustwording van scholieren rond democratie en burgerrechten te vergroten. In de klaslokalen ben ik van onderaf bezig. Wat ik belangrijk zou vinden is dat bestuurders en rectoren hun verantwoordelijkheid nog meer zouden pakken voor het burgerschapsonderwijs. Dan heb je een win-win situatie.”

Meer weten over gastlessen en -workshops door Willem Post?  Stuur een mail naar info@kpcgroep.nl