Pakweg 15 jaar geleden volgde Manon Hillenaar bij Jan Ruigrok, netwerkpartner van KPC Groep, een opleiding over hoe je van je school een veilige basis maakt en anders kunt kijken naar groepsdynamica en naar gedrag dat relaties onder druk zet. Zoals (online) pesten, intimidatie, agressie en andere vormen van grensoverschrijdend gedrag waarbij waarden en normen van de school in het geding zijn. Kernelement bij werken aan een veilige basis is dat op het moment dat die veiligheid wordt doorbroken niet vanuit macht wordt gereageerd (zoals schorsen en verwijderen) maar vanuit pedagogisch georiënteerde interventies. In plaats van de overtreder te straffen wordt er gezocht naar oplossingen om de relationele ‘schade’ te herstellen.

Terug naar Manon. Vanuit een pioniersrol heeft Manon de afgelopen jaren stap voor stap binnen Curio Zorg en Welzijn het gedachtegoed van de veilige basis geïntroduceerd en zelf teams opgeleid. Tegenwoordig is Manon projectleider ‘Onze school als veilige basis|herstelrecht’. “We zijn hier anders gaan kijken naar gedrag en de groepsdynamica anders gaan aanvliegen. Bij grensoverschrijdend gedrag zetten we veel meer in op in verbinding blijven en het herstellen van de relatie tussen overtreder en gedupeerde. Ook het contact met ouders is veranderd. Er is hier veel geïnvesteerd in ouderbetrokkenheid 3.0. en het komen tot echte verbinding.”

Wat sprak je destijds zo aan in het gedachtegoed van de school als veilige basis en herstelgericht werken?

“Ik begon bij Curio als zij-instromer. Ik was achteraf gezien toen eigenlijk onbewust bekwaam in wat ik deed en hoe ik bijvoorbeeld reageerde op studenten die voor overlast zorgden. Door de inzichten en handvatten die ik kreeg van Jan Ruigrok vielen dingen op hun plek en werd ik bewust bekwaam. Nu geef ik zelf al verschillende jaren trainingen binnen zorg en welzijn aan mentoren, docenten en het ondersteunende personeel en coach ik. Ik help collega’s anders te kijken naar gedrag van studenten die overlast bezorgen en naar incidenten en conflicten. Zo help ik mensen te reflecteren op hun gedrag en hoe je adequater kunt reageren bij ongewenst gedrag. Ook breder binnen Curio komen er soms vragen bij me en ondersteun ik op aanvraag teams bij het omgaan met ongewenst gedrag.”

Stel: een school wil meer werk maken van sociale veiligheid. Waar begin je dan mee?

“Mijn tip zou zijn: begin bij het onderlinge contact in het team. Daar zat de eerste winst. Docenten werken hier nu sterk vanuit een pedagogische visie. Hoe willen wij werken met elkaar en met studenten? De dynamiek in het team en in de relatie met studenten is veranderd door de handvatten die herstelgericht werken ons bood. We leerden destijds van Jan Ruigrok hoe je een herstelgesprek voert en hoe je als team ervoor zorgt dat in vergaderingen wat er in de onderstroom speelt op tafel komt. Bij ongewenst gedrag kunnen we in gesprek gaan. We kunnen dankzij deze visie ook op ouderavonden en op informatieavonden heel goed aan ouders en nieuwe studenten uitleggen hoe we werken en wat we verwachten van hen. Dat geldt ook voor nieuwe teamleden. De visie is hier echt verduurzaamd.”

Aha-momenten

Bevlogen vertelt Manon over de interne trainingen die ze verzorgt en de ‘aha-momenten’ van deelnemers. “In de tweedaagse training ‘Onze school als veilige basis’ delen de deelnemende docenten ervaringen en verhalen over hoe ze reageren op ongewenst gedrag. Ik geef ze heel praktische handvatten over hoe ze anders met ongewenst gedrag kunnen omgaan. Het vergt omdenken. Ook mensen die aanvankelijk sceptisch zijn, worden enthousiast. We oefenen veel met concrete cases. Dit zorgt voor zelfinzicht in wat mensen anders zouden kunnen doen dan bijvoorbeeld alleen maar boos worden, niets doen en wegkijken of dingen vergoeilijken; ‘hij of zij bedoelt het niet zo’.”

Pedagogische dansvloer

Een van de instrumenten waarmee in de training deelnemers leren werken is de ‘pedagogische dansvloer’. Net zoals op een dansvloer waar mensen elkaar ontmoeten en communiceren is ook de school een dynamische en interactieve omgeving. Docenten, leerlingen/studenten en ondersteunend personeel (zoals facilitair medewerkers) werken samen en leren van en met elkaar in een context waarin relatieschade kan ontstaan als gevolg van ongewenst gedrag. Manon: “Ik zie – ook bij het management – dat mensen inzien dat reageren op ongewenst gedrag met afwijzen, schorsen en verwijderen niet altijd het antwoord is. Dat is wat Ruigrok noemt ‘rood’ reageren en je macht laten gelden. Maar je raakt elkaar dan kwijt terwijl de vraag juist is hoe overtreder én gedupeerde sterker uit verstoringen en conflicten kunnen komen.”

‘Rood reageren’ op de pedagogische dansvloer, vertelt Manon, komt vaak voort uit handelingsverlegenheid en het blijven steken in noties als ‘we hebben nu eenmaal goede en moeilijke klassen’. Manon: “Zeker door corona is de doelgroep veranderd en het is soms heftig wat je meemaakt als docent. Maar het enige wat we kunnen doen is zelf veranderen en anders kijken naar gedrag van studenten. Vanuit die opvatting bied ik docenten handvatten en tools aan waarvan ik denk dat het ondersteunend en succesvol kan zijn.”

Relatiecontract

Haar expertise en praktijkervaring rond de school als veilige basis deelt Manon graag met anderen. In februari kwam het Landelijk Netwerk Studentenwelzijn bijeen in Utrecht en verzorgde Manon samen met Curio collega Decie Bierings, lid expertteam ondersteuning en leerlableider studentenwelzijn, een presentatie over herstelrecht in het onderwijs en het omgaan met situaties die de school als veilige basis onder druk zet. Manon merkt dat in den lande meer onderwijsorganisaties met andere ogen kijken naar hoe je de school als gemeenschap sterker maakt en hoe je handelt als er krassen of deuken ontstaan in relaties door wangedrag of conflicten.

Groei

Tot slot van het gesprek slaat Manon de brug naar haar eigen organisatie. “De missie van Curio is: ‘jij groeit bij Curio’. Je kunt je alleen ontwikkelen en met plezier werken in een veilige leeromgeving. Werken aan een veilige basis, eigenlijk is dat mensontwikkeling en mensen leren beter met elkaar om te gaan. Als je een veilige basis hebt dan heb je een relatiecontract met elkaar. De kern van dat contract is: we steunen elkaar én we stellen grenzen. Als die duidelijkheid er is heeft iedereen in de school daar baat bij. Zeker ook de docenten. Docenten die werken in een veilige basis hebben meer werkplezier omdat ze zich handelingsbekwaam voelen voor de situaties in het team en in situaties die ze in de klas en in de gang tegenkomen.”

Opleiding: de school als veilige basis 

(deze opleiding verzorgen we ook incompany)