Diane van der Voorn (KPC Groep) ziet in de praktijk als adviseur en trainer in het (voortgezet) speciaal onderwijs en praktijkonderwijs dat werken vanuit eigenaarschap van leerlingen niet altijd een makkelijk proces is. Maar in scholen waar het voet aan de grond krijgt gebeuren prachtige dingen, vertelt ze. “Je moet dingen los kunnen laten en soms als leraar je handen over elkaar houden.” Samen met Mandy Ankersmit verzorgt ze trainingen en studiedagen, toegespitst op het (v)so en pro. Wat valt Mandy op in haar ondersteuning van scholen? Mandy: “Scholen denken vaak groot, terwijl klein beginnen al heel veel resultaat kan opleveren. In hoeverre worden leerlingen bijvoorbeeld betrokken bij het bespreken van hun leerdoelen? Weten de leerlingen wat ze al wel en nog niet beheersen?"

Vertrouwen en ruimte

In de trainingen voor so-, vso-scholen en pro-scholen verwijzen Diane en Mandy vaak als inspiratiebron naar een fragment uit de film Ray. De film gaat over een pianospeler (Ray Charles) die langzaam blind wordt en de relatie met zijn moeder die hem vertrouwen en ruimte geeft. Diane: “Instinctief wil ze hem helpen maar gelukkig laat ze hem letterlijk en figuurlijk los en ziet ze dat hij het redt. Ik vind dit een geweldige metafoor voor het speciaal onderwijs: geef leerlingen vertrouwen en de ruimte. Het kán!  En laat ze ook leren van de fouten die ze maken en ga hierover in gesprek: ‘Wat gebeurde er nu’? ‘Wat ga je de volgende keer hiermee doen?’ Het idee dat een leerling zelf keuzes kan maken; daar groeien ze van. Tegelijkertijd snap ik heel goed dat ouders vragen hebben: ‘Kan mijn kind dit wel aan?’ Als ouder wil je niet dat je zoon of dochter onderuitgaat. Als je leerlingen meer verantwoordelijkheid wilt leren nemen dan neem je ook in zekere zin risico’s. Maar je kunt zoveel bereiken bij een leerling! Enthousiasme, eigen verantwoordelijkheid, het gevoel dat je er mag zijn.”

Zelf keuzes leren maken

Het thema eigenaarschap ligt bij veel scholen op tafel. Diane en Mandy valt op dat het vaak als iets heel groots wordt gezien. De kern is voor hen dat je als leerling ervaart dat je ergens invloed op kunt hebben. “Scholen denken nog te vaak: ‘Dat kunnen onze leerlingen niet’. Deels komt dat omdat in het speciaal onderwijs vroeger vooral voor leerlingen werd gezorgd. Mijn advies is: bied leerlingen dingen aan waar ze keuzes in kunnen maken. Dat kan iets kleins zijn. Laat een leerling bij de leerroute ‘Groen’ bijvoorbeeld kiezen wat hij nodig heeft om te leren en wat zijn interesse is. Is dat de tuin onderhouden of een heg leren snoeien?”

In gesprek met de leerling

In het gesprek rijgen Diane en Mandy de praktijkvoorbeelden aaneen van hoe eigenaarschap een plek krijgt. Mandy: “Op scholen zien we hoe mooi dat uitpakt. Een leerling die ‘zijn’ doel haalt in zijn beleving en zegt: ‘ik heb het gehaald’. Als leraar geeft je dat een heel concrete opening: ‘Heb je het wel echt gehaald?’ Kun je me aantonen dat je het kunt?’ Zo mooi om te zien  dat een leerling zo een stukje eigenaarschap krijgt en door de feedback leert te reflecteren op zijn eigen ontwikkeling.”

‘Glas-halfvol’

Hoe wordt eigenaarschap eigenlijk zichtbaar in de schoolpraktijk? Diane: “Ik zie dat op (v)so-scholen en pro-scholen die werken vanuit eigenaarschap leerlingen sterk betrokken worden bij hun eigen leerproces en dat leraren en leerlingen echt met elkaar in gesprek zijn. Wat kun je al? Waar wil je naar toe? Op die scholen is het onderwijs minder frontaal en klassikaal en meer gericht op wat de leerling uitdaagt en wat betekenisvol voor hem of haar is.”  Hun ervaringen sterken Diane en Mandy in de overtuiging dat het (v)so verdere stappen zet naar individueel en opbrengstgericht onderwijs. Eerder werkte Diane in haar loopbaan onder meer als bovenschools directeur bij de Herman Broeren Stichting (regio Delft). Goed ingewijd in beleid en praktijk stelt Diane dat (v)so- scholen en pro-scholen onderwijsorganisaties zijn van het type ‘het glas is halfvol’: steeds op zoek naar mogelijkheden voor verbetering.

Groot denken, klein doen

Diane: “En er kan inderdaad nog zoveel meer. De valkuil is te lage verwachtingen hebben van je leerling. ‘Hij kan dit toch niet want hij heeft dit of dat.’ Dat soort oude reflexen. Neem zoiets als formatief toetsen. Dat gebeurt nu nog mondjesmaat en scholen zijn nog aan het zoeken. Ik ben ervan overtuigd dat het kan.” Mandy vult aan: “Maak het ook niet te groot en blijf niet hangen in intenties. Ga concreet aan de slag door bijvoorbeeld leerlingen evaluatieformulieren in te laten vullen. En als dat niet op het scherm lukt, begin dan op papier. Ook dan ben je bezig met een stukje formatief evalueren.” Waarmee Diane en Mandy opnieuw willen zeggen: onderwijsontwikkeling is in hun visie vooral een kwestie van groot denken en klein doen en daar de schakel tussen vinden.