Wat zijn beweegredenen van scholen om te kiezen voor kernconcepten?

Taco: “In de meeste gevallen die ik ken, kiest een school of IKC voor kernconcepten vanwege de ruimte die deze benadering biedt om het onderwijs grotendeels zelf vorm te kunnen geven. Leerkrachten ontwerpen actief zelf mee aan de inrichting van het onderwijs, aan de inhoud en aan de manier waarop men hier vorm aan wil geven. Hierdoor sluit men aan bij de te behalen doelen, maar wel op een wijze die past binnen de eigen context van de school.”

Margje: “Wat ook als een rode draad terugkomt bij het kiezen voor kernconcepten is inbreng en initiatief van kinderen. Ook zijn er een aantal scholen en IKC’s die wereldoriëntatie vormgeven vanuit de kerndoelen van wereldoriëntatie en daarbij op zoek zijn naar meer houvast. Werken met kernconcepten biedt deze houvast doordat vanuit de kerndoelen al doelen per bouw zijn opgesteld.”

Wat is in jullie ogen de kracht van werken met kernconcepten?

Margje: “Het werken met kernconcepten biedt de mogelijkheid om onderwijs te ontwerpen, passend bij zowel kinderen, teamleden als ouders. Je kunt het zo gestructureerd of vrij inrichten als je zelf wilt. Wel moet er oog voor zijn dat kinderen een bepaalde mate van autonomie hebben binnen het kernconcept, bijvoorbeeld door kinderen eigen vragen te laten stellen, iets te laten ontwerpen of onderzoeken.”

Taco: “Het werken met kernconcepten komt in mijn ogen optimaal tegemoet aan het mogen tonen van eigenaarschap in de breedste zin van het woord. Het doet een beroep op het zelf mogen inrichten van de ruimte in tijd en de ruimte in ontwerp, inrichting en uitvoering van het onderwijs. Creatieve gebruikers van kernconcepten blijken ook in staat om verbanden te leggen met andere vakgebieden dan alleen de wereldoriënterende vakken. Denk bijvoorbeeld aan kunst en cultuur, wetenschap en techniek, creatieve vakken, verkeer en aan onderdelen van taal en rekenen en dan met name het toepassen ervan. Zo ontstaat een breed zelfontworpen en dus gedragen aanbod.”

Wat is de impact op de leerkracht, het team en de schoolleider?  

Taco: “Het werken met kernconcepten stimuleert samenwerking in teams, omdat in de meeste gevallen wordt gekozen voor een groepsdoorbrekende aanpak. Leerkrachten, onderwijsassistenten en opvangmedewerkers kunnen hun eigen talenten ook goed inzetten als taken goed worden verdeeld. De ene is goed in het creatieve proces van het uitdenken en een ander weer in het uitvoerend proces. Het werken met kernconcepten vraagt wel de nodige voorbereidingstijd, zowel van de teams als van de schoolleiders of directies.”

Margje vult aan: “Ook moet je voldoende afstemmingsmomenten organiseren voor ontwerp, uitvoering en evaluatie. Hier ligt een belangrijke taak voor het MT en de schoolleider. Het vraagt van alle deelnemers om de gebaande paden regelmatig los te laten. Maar het levert ook heel veel op: echt aansluiten bij de unieke ontwikkeling van kinderen.”

Wat voor effecten zien jullie bij scholen die kernconcepten hebben ingebed in hun curriculum?

Taco: “Het is zo mooi om de verwondering te zien in de gezichten van de kinderen als zij binnen lopen in een voor een kernconcept ‘omgetoverde’ leeromgeving’. Het enthousiasme van het mogen werken aan leerdoelen die ook echt in aanbod en leeromgeving centraal blijven staan. Kinderen zijn sterk betrokken bij het onderwijs en bij hun ontwikkeling. Hierdoor zijn koppelingen met bijvoorbeeld kindgesprekken en portfolio’s ook goed te maken. Leerkrachten, opvangmedewerkers en coaches stemmen in de meeste gevallen ook veel meer onderling af dan op veel traditionele scholen.”

Margje: “Werken met kernconcepten betekent betekenisvol leren en leren in samenhang. Teamleden moeten wel de motivatie hebben en de ruimte ervaren om kernconcepten vorm te geven met elkaar. Half werk doet afbreuk aan het hele principe. Ook moet de onderwijskwaliteit op orde zijn. Scholen die bijvoorbeeld onder toezicht staan moeten hun focus vaak eerst op andere zaken leggen.”

Taco, je weet waarover je praat. Als schoolleider koos je een aantal jaren met een van je scholen voor kernconcepten. Hoe kijk je hierop terug?

“Het was een prachtige ontwikkeling op de school waar ik toen werkte. Er was veel enthousiasme en in het begin werkte de collectieve creativiteit aanstekelijk. Het vast kunnen houden hiervan bleek wel een opgave vanwege andere uitdagingen waar de school doorheen ging. Daardoor was er minder tijd en ruimte om de kernconcepten echt op een originele en effectieve manier neer te kunnen zetten. Het mooie achteraf is in ieder geval ook dat kernconcepten op die school altijd een beroep hebben gedaan op het eigenaarschap van de teamleden en daarmee op het eigenaarschap en de zelfstandigheid die zij de kinderen wilden meegeven. Portfolio’s, een rijke leeromgeving en uitdaging bieden op verschillende niveaus zit daar nu gewoon in de genen.”

Samen begeleiden jullie scholen die aan de slag willen met kernconcepten. Wat zijn belangrijke vragen van scholen?

Taco: “Allereerst wil ik dit kwijt. Het is heel gaaf voor me om op dit vlak met Margje samen te werken. Ze heeft al veel scholen ondersteund en ze weet hoe verschillend de context kan zijn tussen scholen. We vullen elkaar denk ik goed aan.” Margje: “Andersom is dat ook zeker zo. Het is mooi om met Taco iemand naast me te hebben die nog meer vanuit de praktijk kan denken en handelen door zijn ervaring als schoolleider.”

Taco: “En nu terug naar je vraag. De belangrijkste vragen die ik tegenkom bij oriëntatietrajecten zijn: Hoe organiseren we met elkaar dat er voldoende tijd en ruimte is voor alle betrokkenen en op de roosters? Hoe vlechten we kernconcepten in in de verdere school- of IKC-ontwikkeling?”

Margje vult aan: “Andere vragen die scholen zich vaak stellen zijn: wat doen we weg als we met kernconcepten gaan werken en halen we de doelen dan wel? Op welke wijze kunnen we de inbreng van leerlingen vergroten? Hoe kunnen we de leeromgeving inrichten? Werken met kernconcepten is een vorm van schoolontwikkeling die je veel kan brengen en tegelijkertijd om een lange adem vraagt binnen het team. Als je met kernconcepten aan de slag wilt, moet je dat dus met volle overtuiging doen.” Taco: “Daar kan ik me helemaal in vinden!”

Meer over kernconcepten